Маълумки, Ўзбек тилшунослигида сўз маъноси ва унинг тараққиёти муаммоларига бағишланган қатор ишлар юзага келади



Download 1,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/29
Sana31.12.2021
Hajmi1,1 Mb.
#272955
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   29
Bog'liq
ozbek tilida nomlovchi birliklaming tadqiqi

deydi barchasi (U.Nosir);  Hamma  xursand    negadir  /  Xursand    bo’lmadi  Qodir 

(E.Vohidov). 

R.Jabborova  va  S.Fiyosov  o’z  ishlarida  xursandlik  holatini  ifodalovchi 

hursand  va shod leksemalarining semalar tarkibini quyidagicha belgilagan edi: 

Xursand - baho + ijobiy + jonli predmet nomlari bilan birikadi+ emotsionallik 

anglatadi  +  belgi  darajasini  ifodalashi  neytral+belgi  darajasini  katta  (kuchaytirib) 

ifodalashi  jihatidan  neytral  +  belgi  darajasini  eng  katta  (kuchaytirib)  ifodalashi 

jihatdan neytral  stilistik buyog’i jihatdan neytral; 

SHod  —  baho  +  ijobiy  +  jonli  predmet  nomlari  bilan  birikadi  +  jonsiz 

predmet  nomlari  bilan  birikish  xususiyati  ham  bor  +  emotsionallik  anglatadi  + 

belgi darajasini katta (kuchaytirib) ifodalaydi + ekspressiv. 




63 

 

Umuman, «ruhiy holat» deyishning o’zidan bunday sifatlar «kishiga atalgan» 



belgisiga,  xususiyatiga  ega  ekanligi  tushuniladi.  Agar  «ruhiy  holat»  belgisi 

konkretlashtirilsa,  «kayfiyat»  semasi  haqida  gapirish  mumkin  bo’ladi.  Kishidagi 

kayfiyat  esa,  odatda,  emotsiya  bilan  belgilanadi.  Kishi  organizmining  turli-tuman 

omillarga  emotsional  reaktsiyasi  ijobiy  ham,  salbiy  ham  bo’lishi  mumkin. 

SHundan  kelib  chiqib,  ruhiy  holat  ifodalovchi  SLlarning  semantik  strukturasi 

tahlilida «emotsiyaning ijobiy-salbiyligi» semasini ham ajratish zarur. Emotsional 

reaktsiya  kishi  organizmi  holati  bilan  bog’liq  holda  chuqur  yoki  yengil-elpi 

bo’lishi  ham  mumkin.  SHunga  asoslanib,  SLlar  tahlilida  «emotsiyaning  kuchli-

kuchsiz kechishi» semasi ham ajratiladi. 

 Emotsiya,  odatda,  inson  organizmida  uzoq  davom  etmaydi,  ana  shu  asosda 

biz 

o’rganayotgan 



SLlar 

semantik 

strukturasida 

«ma’lum 


muddat 

davom etish» semasi ham ajratiladi. 

Poetik nutqda kishining xursandlik ruhiy holatini ifodalashda xushnud, chog’ 

so’zlari ham faol qo’llaniladi. Barcha xushnud, dillar chin  edi / Tovus kabi aylab 



xiromon  /  Raqsga  tushdi  bir  go’zal  jonon  (E.Vohidov);  Lekin  qarshingizda  fojia 

emas /Xushnud odamlarning surati turar (A.Oripov); Barcha xurram, faqat unda 

g’am / Oppoq  ro’mol boshida/ Suvga chiqdi bir dilrabo qiz (E.Vohidov). 

Shodmon, 

xushchaqchaq 

so’zlari 

ham 

xursandlik 



holatini 

ifodalashga 

xizmat 

qiladi: 


Sevilgan 

qalb 

 



Yog’duli 

osmonga 

o’xshaydi / Osmon kabi /navolar ichra /SHodmon yashaydi (M.Ali); 

Sen 

dilbar 

qiz 

eding, 

hushchaqchaq 

 

lobar 



Topdingmi 

munosib bir yor? (M.Ali).  

Poetik 


usulda 

 

nutqda 



ba’zan 

xursandlik 

ruhiy 

holatini 



ifodalovchi 

SLlar 


faqat 

kishilarga 

nisbatan 

emas, 


balki 

predmet 


va 

mavhum 


tushunchalarni 

ifodalovchi 

otlarga 

nisbatan 

ham 

qo’llanilishi 



kuzatiladi: 

Qarangki, 

quyosh 


Download 1,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   29




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish