Маълумки, инсон жамики мавжудотлар орасида фикрлаш ва уни ўз нутқи орқали ифодалаш имкониятига эгалиги билан ажралиб туради


Harakat bildiruvchi so`zlarda grammatik antonimiya



Download 0,62 Mb.
bet22/29
Sana18.04.2022
Hajmi0,62 Mb.
#559831
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   29
Bog'liq
antonimlar

3.3. Harakat bildiruvchi so`zlarda grammatik antonimiya. Antonimiyada fe`l antonimlar ham kattagina o`rin egallaydi. Jamolxonovning ko`rsatishicha, antonimiya fe`llarda ancha kuchli tarzda yuz beradi. Bu, asosan, a) qarama-qarshi harakat ma`nolarini ifodalovchi fe`llarda: bormoq va kelmoq, kirmoq va chiqmoq; b) sifat yoki ravishdan yasalgan fe`llarda: kengaymoq va toraymoq, ko`paymoq va ozaymoq, sekinlashmoq va tezlashmoq kabi.
Ba`zan fe`lning sifatdosh shakli sifat turkumidagi leksema bilan antonimik munosabatlarga kirishishi mumkin: o`qigan va bilimsiz, o`qimagan va bilimli kabi. Fe`l antonimlar asosan quyidagi ma`nolarni bildiradi:
1) qarama-qarshi tomonga bo`lgan yo`nalishni ifoda qiladi: kelmoq-ketmoq, bormoq-qaytmoq, kirmoq-chiqmoq, ochmoq-yopmoq;
Arzon bo`lsa, oluvchidan insof ketar,
Qimmat bo`lsa — sotuvchidan.
2) kishilarning o`zaro aloqasini bildiradi: olmoq-bermoq, olmoq-sotmoq;
Olgan mard emas, Bergan mard.
Boyning olari ko`p, Yo`qning — berari.
3) kishilarning ruhiy holatini ifodalaydi: kulmoq-yig`lamoq, sevinmoq-qayg`urmoq, rohatlanmoq-azoblanmoq;
Aqlli qizni yig`latish ham qiyin, kuldirish ham. (Maqol)
Zal kuldi, yig`ladi mahoratingdan,
Men ham burchagimda yig`ladim, kuldim. ( U.Azim “ Suflyor monologi”)
Nazar Eshonqul ijodida insonlar o`rtasidagi nutqiy muloqot holatlarini ifodalashda to`g`ridan-to`g`ri tasvirlashdan qochish, nutqiy vaziyatlarni muloqotchilarning milliy ijtimoiy xususiyatlarini hisobga olgan holda talqin qilishga intilish kuchli ekanligi sezilib turadi. Masalan, uning “Urush odamlari” qissasida antonimik holatlar ifodalangan quyidagi parchada so`zlovchining samimiy munosabati yaqqol aks etgan:
Pechka atrofida esa kampirlar o`ng tomonda o`tirgan chollar tomon engashgancha qizg`in suhbatga berilgan edilar; gohida chollar shumlik qilib, sekin chimchilab olsa, ular o`shshayib qolgan, ajin bosgan yuzlariga uyalgan tusini berishgancha tillarida “hey, o`l qarib suyulmay, soqoling ostida qolgur”, deb tishsiz og`izlarini ochib hihilar, o`zlari esa cholga yaqinroq surilib o`tirar, xotinlar ham go`yo bu yerga bir-biri bilan chug`urlashish uchun kelishganday edi: goh ajablanganini, goh xursand bo`lganini, goh qayg`urishayotganini bildirish uchun yuzlarini burishtirib, qoshlarini yozib, yoqalarini ushlab, yana qo`yib yuborishib, lablarinining bir chetidan “cho`lp” yetib tovush chiqarib, hayratlangan bo`lishar, hamishagidek kimlarnidir g`iybat qilishga kirishib ketishgan edi. (N.Eshonqul “Urush odamlari”)
4) kishilarning fiziologik holatini bildiradi: semirmoq-ozmoq, yosharmoq-keksaymoq;
5) kishilarning o`zaro munosabatini ifodalaydi: urishmoq-yarashmoq, ajrashmoq-yarashmoq, eslamoq-unutmoq, salomlashmoq-xayrlashmoq; Xotindan kuygan Samandar xotinidan ajrashib do`stiga arzi hol qilganida, Tursunali qulay fursat kelganini fahmlab, kayfi oshib chuldirab qolgan oshnasiga Nafisani ro`para qildi. Nafisa yig`ladi, tarang qildi, so`ng tayinli bir erga, yana to`g`ri Moskva bilan gaplashadigan olim erga ega bo`lishini anglagach, ko`ndi... Xullas, “gilam qo`shniga sotildi”, “bir chekkasida rohat ila o`tirmoq” esa davom etdi. (T.Malik, “Murdalar gapirmaydilar” romani).
6) narsa hajmi va holatidagi o`zgarishni bildiradi: kengaymoq-toraymoq, kattalashmoq-kichiklashmoq, og`irlashmoq-yengillashmoq, isimoq-sovimoq, tezlamoq-sekinlashmoq kabilar.

Download 0,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   29




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish