Маллаев Зариф

1.5. Mushak faoliyatining energiya ta’minoti

Mushaklar ishlashi uchun energiya bilan ta’minlangan bo’lishi kerak katta quvvat zahirasiga ega bo’lgan fosfat birikmalari (adinozintrifosfat, kreatinfosfat), shuningdek uglevodlar (glyukoza, glikogen) va moylar eng muhim energiya manbalari hisoblanadi.

Oqsillar energiya manbai sifatida ikkilamchi o’rnida turadi, ammo mushakning hajmi, bo’yini o’sishida ular birlamchi ahamiyatga ega. Faqat ayrim hollardagina (ochlik, uzoq va ortiqcha urinishda) oqsillar aminokislota sifatida moddalarning energiya almashinuvida qatnashishi mumkin.

Mushakda boy energiyaga ega bo’lgan fosfat birikmalari, gliko-gen va moylar to’planadi. Glikogen bilan moylar shuningdek jigar va ter osti yog` to’qimalarida ham yig`iladi.

Odamdagi 1 kg mushak og`irligiga

3,5 dan 7,5 gacha mmol ATF va

16 dan 28 gacha mmol Krf to’g`ri keladi.

Bu tanani adinozintrifosfatda (ATF) 5 kdj (1,2 kkal) atro-fida, kreatinfosfatda (Krf) 15 kdj (3,6 kkal) atrofimdagi xususiy quvvat zahirasi bilan ta’minlaydi.

Glikogenda

- mashq qilmagan odam - 7,500 kdj (1,800 kkal)

- mashq qilgan odam - 13000 kdj (3100 kkal)

Bu miqdordan jigar glikogenga 2600 kdj (620 kkal) atrofida to’g`ri keladi.

Mushak glikogeni samarali, tez energiya hosil qilishga kiri-shadi, shuning uchun uni dastlab qon aylanish tarmoqlari orqali ishlayotgan mushaklarga yuborish, so’ngra qobil orqali mushak to’qima-siga (mushak tolasiga) o’tkazish shart emas.

Shuningdek, yana shuni hisobga olish kerakki, mushak tolasi unga qon tomirlari orqali yuborilayotgan glyukozani oson qabul qiladi va uni glikogen shaklida to’playdi. Ammo juda kam miqdordagi gliko-genni boshqa kuch bilan ishlayotgan mushaklarga iste’mol uchun qayta-radi. Bundan tashqari jigar glikogeni faqat qisman mushak faoliyati uchun foydalanishi mumkin, negaki u bosh miyaning hayoti uchun zarur bo’lgan faoliyatini ta’minlab turadi.

Yog`lar uzoq davom etadigan uncha jadal bo’lmagan sport ishlarini bajarishda tuganmas quvvat manbai (125.000 dan 400.000 kdj 30.000- 1000.000 kkal) bo’lib xizmat qiladi. Yog` zaxirasining katta qismi teri osti yog` to’qimasida to’plangan bo’ladi.