Malakaviy amaliyoti

Chiziqli munosabatlar - bu rahbar va uning qo’l ostidagilari o’rtasidagi munosabatlar. Masalan, tsex boshlig’i va usta; bosh buxgalter va moddiy boyliklarni hisobga olish bo’yicha buxgalter o’rtasidagi munosabatlar. O’sib borayotgan korxonada bo’ysinishning chiziqli munosabatlari, endi, jamoa tusida bo’lishi mumkin, bunda, bir darajadagi bir qancha bo’lim ancha yuqoriroq boshqaruv darajasidagi bo’limga bo’ysinadi. Masalan, brigadirlar tsex boshlig’iga bo’ysinadi; bosh muxandisning o’z qo’l ostida bir necha tsex boshlig’i bor.
Funktsional munosabatlar - bu tashkilot doirasida u yoki bu vazifani bajarishga vakolatli bo’lgan mutaxassisning boshqa a’zolar bilan munosabatidir. Odatda bunday ishlab chiqarish missiyasi tavsiya shaklida bo’ladi. Masalan, kadrlar bo’limi boshlig’i xodimlarni ishga qabul qilish, ukitish va ijtimoiy jihatdan ta’minlash masalalarida tsex boshlig’i bilan funktsional munosabatlar bo’ladi. Buxgalter - pul bilan ta’minlash, sotish, reklama masalalari va boshqa masalalar bo’yicha sotish bo’limi boshlig’i bilan funktsional munosabatlarda bo’lishi mumkin. Shu bilan bir qatorda funktsional rahbarning o’zi ham o’z chiziqli tashkiloti doirasida chiziqli munosabatda bo’ladi (masalan, kadrlar bo’limi boshlig’i o’z bo’limi xodimlariga nisbatan chiziqli munosabatda bo’ladi). Funktsional munosabatlarning boshqa turiga lateral deb nomlangan munosabatlar ham kiradi. U inglizcha "Lateran" so’zidan olingan bo’lib, "yon tomondagi" degan ma’noni bildiradi. Lateral munosabatlar funktsional munosabatlarning bir turi hisoblanadi. Ular ikki toifada bo’lishi mumkin: kollegnal - bitta bo’lim xodimlari o’rtasidagi (Hamkasblar o’rtasidagi) munosabatlar; parallel - bu tashkilotda bir xil mavqega ega bo’lgan, lyokin turli bo’limlar va bo’linmalarda ishlayotgan xizmatchilar (xodimlar) o’rtasida axborot, g’oyalar, fikrlarni ayirboshlash zarurati bilan vujudga keladigan munosabatlardir. Bunga bir necha bo’lim (xizmatlar) rahbarlari o’rtasidagi munosabatlar yorqin misol bo’lib xizmat qiladi. Yana bir misol sifatida bitta kasbdagi, lyokin vaziyat taqazosi bilan turli bo’linmalarda ishlayotgan mutaxassislar o’rtasidagi ish bo’yicha munosabatlar yoki ular xodimlari o’rtasida axborot ayriboshlash munosabatlarini keltirish mumkin. Bu munosabatlarning maqsadi axborotlarni optimallashtirishdan iboratdir. Biroq, shuni aytish kerakki, parallel munosabatlar har doim ham benuqson va o’zaro manfaatli bo’lavermaydi. Ular doirasida ziddiyatli vaziyatlarning vujudga kelish hollari kam emas (masalan, sirli axborotning oshkor bo’lishi, xokimiyat raqobati).
Boshqaruv apparati munosabatlari. Munosabatlarning bu turi u yoki bu kishilarning huquq va vakolatlarini ifodalaganda ro’y beradi. Bunda, lavozim majburiyatlari tavsiyalar, maslahatlar berishdan iborat bo’ladi. Masalan, korxonada yangi xodimlarni ishga qabul qilish masalalari bilan shug’ullanadigan maxsus guruh tuzilishi mumkin. Bunga, xodimlar bo’limi vakili, bo’sh joylar mavjud bo’lgan bo’limlarning rahbarlari yoki rahbar o’rinbosarlari kiradi. Bunda, guruh lavozimga nomzod bilan suxbatlashish, test sinovidan o’tkazishni amalga oshiradi va shundan keyin, mazkur kishini ishga qabul qilish (yoki rad javob berish) haqida xulosa tavsiyanoma beradi.