Maktabgacha yoshdagi

evolutsion taraqqiyot
deb yuritiladi. Biz psixika taraqqiyoti haqida 
fikr yuritar ekanmiz, psixika organik, ya’ni tirik olamdagi ham-
ma organizmlarga xos xususiyatmi, degan savol tug‘iladi.
Psixika, ya’ni aks ettirish xususiyati eng avval paydo bo‘lgan ju-
da sodda organizmlarda bo‘lmagan, ularda oddiy ta’sirlanuvchan-
lik xususiyati bo‘lgan xolos. 
Ta’sirlanuvchanlik bir hujayrali organizmlarga (amyobalarga, 
tufelkalarga) xos xususiyat bo‘lgan. Evolutsion taraqqiyot jarayoni-
da organizmlar murakkablashgan sari ularning tashqi olamni aks 
ettirishlari ham takomillasha borgan. Evolutsion taraqqiyotning 
ma’lum bosqichiga kelib organizmlarda juda sodda tuzilishga ega 
bo‘lgan nerv sistemasi paydo bo‘lgan. Dastlab yuzaga kelgan nerv 
sistemasi juda sodda bo‘lib, markazlashmagan organizmlarning 
hamma tomoniga to‘rsimon holda tarqalib ketgan ko‘rinishga ega 
bo‘lgan. Bunday nerv sistemasini suvda yashovchi meduzalarda 
ko‘rishimiz mumkin (5-rasm).
Keyinchalik evolutsion taraqqiyot davomida ko‘p markaz-
li nerv sistemasiga ega bo‘lgan organizmlar paydo bo‘ldi. Ma-
salan: tugunchasimon markazlarga ega nerv sistemasini asala-
rilarda, yomg‘ir chuvalchanglarida ko‘rishimiz mumkin. Ana shu 
tariqa organizmlarning nerv sistemalari murakkablashgan sari, 
ularning tashqi olamni aks ettirish qobiliyatlari ham tobora mu-

---

46
rakkablashib bordi. Evolutsion taraqqiyot davomida psixikaning 
eng sodda ko‘rinishidan inson ongigacha taraqqiyoti bir qancha 
bosqichlardan iborat.
7-rasm. 
Gidro meduza, chuvalchang va asalarining nerv sistemasi.
Evolutsion taraqqiyot bosqichlari
Harakatning 
instinktiv shakli
Harakatning
individual shakli
Harakatning
intellektual shakli

---

47
Ana shu bosqichlardan so‘ng psixik taraqqiyotning eng yuksak 
formasi bo‘lgan inson ongi maydonga keldi. 
Hayvonot olamidagi aqliy harakatlar
Harakatning