Maktabgacha yoshdagi

Kichik va o‘rta bog‘cha yoshidagi bolalarning tengdoshlari bi-
lan munosabatlari.
Tengdoshlar suhbatiga bo‘lgan ehtiyoj kichik 
va o‘rta bog‘cha yoshidagi bolalar shaxsining shakllanishiga kat-
ta ta’sir ko‘rsatadi. Ilk bolalik davrida paydo bo‘lgan boshqa bola-
larga mayl, maktabgacha yoshdagi davrga kelib tengdoshlar bi-
lan suhbat ehtiyojiga aylanadi. Bolalarni birga o‘yin o‘ynashlari, 
topshiriqlarni birga bajarishlari oqibatida suhbatga bo‘lgan ehti-
yoj oshadi.
Ijtimoiy maktabgacha ta’lim sharoitida bolalar jamoasi, bo-
la boshqa bolalar bilan birgalikda va ular bilan har xil aloqalar 
o‘rnatganda paydo bo‘ladi. Bu yerda bola jamoa ichidagi ilk ax-
loq ko‘nikmalarini, atrofdagilar bilan muomala qilish malaka-
larini orttiradi. Bolaning tengdoshlari bilan suhbatida shu payt-
gacha o‘zlashtirgan axloq qoidalarini amalda qo‘llash, va bu 
qoidalarni turli xil konkret vaziyatlarga moslashtirish zaruriyati 
bilan to‘qnashishida, bolada shaxsning rivojlanishiga tengdoshlar 
guruhining ta’sirida namoyon bo‘ladi. Bolalarning birgalikdagi 
faoliyati harakatlarni muvofiqlashuvga olib kelish, tengdoshlar-
ga xayrixoh munosabat ko‘rsatish, umumiy maqsadlarga erishish 
uchun shaxsiy xohish-istaklardan voz kechish kerak bo‘lgan vazi-

---

371
yatlar uzluksiz vujudga keladi. Bunday vaziyatlarda bolalar har 
doim ham kerakli xulq, muomala usulini topa olmaydilar. Teng-
doshlarining huquqini hisobga olmay, o‘z huquqlarini himoya qi-
ladilar, ular orasida ko‘pincha janjal yuzaga keladi. Janjalga arala-
shib, uni bartaraf qila borib, tarbiyachi bolalarga axloq qoidalarini 
ongli ravishda bajarishni o‘rgatadi.
Suhbat va guruhdagi umumiy faoliyat bolalarda to‘g‘ri ha-
rakat qilishga o‘rgatish vazifasini bajaradi. Bunday mashq bola-
larga axloq qoidalarini faqat bilishi uchun emas, balki ularni 
amalda qo‘llash uchun ham zarurdir. Bolalar axloq qoidalarini 
o‘zlashtirishida guruhda umumiy fikr shakllanishi katta ahami-
yatga ega. Bu ularda shaxsning rivojlanishi uchun bolalar jamoa-
si ta’siri bo‘lib xizmat qiladi.
Uch yoshli bolalar guruhida u yoki bu predmetlar, hodisa lar, 
harakatlar haqida hali umumiy fikr bo‘lmaydi. Bir bolaning fikri 
odatda boshqa bolaning fikriga ta’sir qilmaydi. Lekin to‘rt-besh 
yoshdan boshlab bolalar tengdoshlari fikrini e’tiborga ola bosh-
laydilar va garchi u o‘z taassurot va bilimlariga to‘g‘ri kelmasa-
da ko‘pchilik fikriga qo‘shiladi. Bunday ko‘pchilikning fikriga 
bo‘ysunish konformlik deb nomlanadi. Tajribada konformlikni 
aniqlashingiz mumkin. Masalan, bir nechta bolaga ataylab, stol 
ustida turgan qora va oq piramidachalarni ikkalasi oq deyishga 
o‘rgatasiz. Kelishuvda qatnashmagan bola, ikki-uch tengdoshi-
ning fikrini eshitgach, «Piramidachalar qaysi rangda?» degan sa-
volga «Ikkalasi ham oq» deb javob beradi.
Olti yoshda konformlik bolalarda ancha susayadi. Konform-
lik maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘z fikrini muvofiqlashtira 
olish ga erishishda o‘tish davri hisoblanadi. Lekin ba’zi bolalarda 
u mustahkam o‘rnashib olib va shaxsning salbiy fazilatlariga ay-
lanishi mumkin.