Maktabgacha yoshdagi

Ilk yoshda o‘yin faoliyati.
Bu yoshda bolaning o‘yinlari ha-
li juda oddiy bo‘ladi. Aslida ular tom ma’nodagi o‘yin bo‘lmay, 
balki chinakam o‘yinga tayyorgarlikdir. Bu yoshdagi bolalarning 
sodda o‘yinlarini mashq o‘yinlari, harakat o‘yinlari, 
manipulatsi-
ya
(timirskilash) o‘yinlari deb atash mumkin. Bunday o‘yinlarda 
bola o‘yinchoqlarni bir joydan ikkinchi joyga olib borib qo‘yadi, 
mashinalarni, aravachalarni yurgizib ko‘radi, kubiklarni ustma-
ust qilib taxlaydi va shu kabi harakatlarni bajaradi. Bunday sodda 
o‘yinlarda hali bola xayolini boyitadigan mazmun yo‘q.

---

284
Mustaqil harakatlar.
Bola ikki yoshga to‘lgach, uning o‘yinlarida jiddiy o‘zgarish 
ro‘y beradi. Bolaning o‘yiniga endi taqlidiy harakatlar qo‘shiladi. 
Bola kattalardan ko‘rgan bilganlarini o‘yinda taqlidan takrorlay 
boshlaydi. Bu davrda bola mashinasini u yoqdan bu yoqqa silji-
tish yoki tepalikdan sirg‘antirib tushirish bilan cheklanmay, hay-
dovchilarning harakatlarini bajaradi. Mashinaning motori ovozi-
ga taqlid qilib ovoz chiqaradi, mashinada yuk tashiydi va hokazo. 
Qiz bola bo‘lsa, bu yoshda qo‘g‘irchog‘ini yuvintiradi, ovqatlanti-
radi, uxlatadi, jazolaydi. Bolaning bunday o‘yinlarida esa endi 
tiklovchi xayolning yuzaga kela boshlaganini ko‘ramiz. Bola uch 
yoshga to‘lish oldida rollarga bo‘linib o‘ynaydigan o‘yinlar ham 
paydo bo‘ladi. Ular o‘yinda rollarni taqsimlab oladilar va ular dan 
– «Men samosvalning haydovchisi bo‘laman», «Sen ekskavator-
da turasan», «Men doktor bo‘laman», «Sen doktorga kelasan» ka-
bi mulohazalarni eshitish mumkin. Bolalar o‘z rollarini mohirlik 
bilan bajarishga intiladilar. Ana shunday rolli o‘yinlarda bola-
larning xayol faoliyatlari rivojlanadi. Ularda ijodiy xayol kurtak-
lari ham yuzaga kela boshlaydi.

---

285
Nutqning o‘sishi bola shaxsining rivojlanishiga katta ta’sir 
ko‘rsatadi. Bola kattalarning gaplariga tushunadigan bo‘lgach, 
har turli ertak va hikoyalarni qiziqib tinglaydigan bo‘ladi. Bola-
lar o‘zlari biladigan, o‘zlariga yaxshi tanish bo‘lgan narsa-
lar (hayvonlar, bolalar kabi) haqidagi hikoyalarni jon-u dili 
bilan eshitadilar. Bola bunday hikoyalarni eshitishda bevosi-
ta o‘zining idrokiga, tasavvurlariga tayanadi. So‘z esa bolaning 
narsalarni boshqacha idrok qilishiga, ularning boshqa narsa-
larga o‘xshashligini aniqlashiga va ana shunday o‘xshashliklarni 
aniqlash asosida yangi obrazlar, yangi tasavvurlar yaratishiga 
yordam beradi.
Bog‘chagacha tarbiya yoshidagi bolalarning xayol faoliyatlarini 
rivojlantirishda o‘yinning roli nihoyatda kattadir. Shuni e’tiborga 
olib, bolalarning o‘yinlarini tashkil qilishga, ularga o‘yinchoqlarni 
to‘plab berishga ahamiyat bilan qarash kerak. Bu yoshda bolalar-
ning o‘yinchoqlari anchagina yirik, rangdor, qimirlaydigan, ya’ni 
bolalarning e’tiborini o‘ziga jalb qiladigan, shuningdek, sinmay-
digan, yengil va oson yuviladigan bo‘lishi kerak.