Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

Ma’lumotlarga qaraganda, boshqa odam mehriga bo‘lgan tashnalik va biron odamga mehr berish istagi birinchi daraja-

51. 
    juda ham zarur ehtiyoj hisoblanadi. Bolaning onaga bo‘lgan
    

374





mehri bu yo‘sinda alohida o‘rin egallaydi. Uning barcha ehtiyojlari ona orqali amalga oshadi, chunki u bolaning quvonch, himoya hissi va emotsional xotirjamlik manbaidir. Bola onaning bevo­sita mehr ko‘rsatishiga muhtoj bo‘ladi va har qanday yo‘l bilan uning e’tiborini tortishga harakat qiladi. Yosh bola ayniqsa onasiga yoki uning o‘rnini bosuvchi odamga bog‘liq bo‘ladi. Lekin, vaqt o‘tishi bilan, maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalar odamlarga bog‘liqlik va ko‘pgina o‘ziga yaqin odamlarga nis­batan ehtiyoj seza boshlaydi. Kattalar bilan o‘zaro yaxshi aloqa o‘rnatish va uni saqlash bolaning ijtimoiy rivojlanishini belgi- lab beradigan yetakchi omil hisoblanadi. Bolaning kattalar bi­lan o‘zaro aloqasi ko‘p hollarda kattalar tomonidan unga nis­batan qilinadigan muomalaga bog‘liq bo‘ladi.

Kattalar tomonidan yaxshi emotsional muomala sharoitida bola o‘sha katta yoshli kishiga ishonch bilan qaraydi, o‘z faoli­yatida muvaffaqiyatli bo‘lishga va o‘ziga tanish bo‘lgan odob- axloq qoidalariga amal qilishga harakat qiladi. Dilkashlik va xayrixohlik bolada ijobiy xislatlarni vujudga kelishiga sharoit yaratadi.

Undan uzoqlashish, jahldorlik va hattoki kattalarning ozgi- na bee’tiborligi ham, bolani noxush hislardan qochishiga va o‘zi bilan o‘zi ovora bo‘lishiga olib keladi. Kattalarni begonalashishi quyidagi salbiy xislatlarni rivojlanishiga zamin yaratishi mum- kin: odamovilik, tajovuskorlik, yolg‘onchilik, tilyog‘lamalik, laganbardorlik va itoatkorlik. Bolaga ta’sir ko‘rsatishning emot- sional munosabatlarini katta odam ehtiyotkorona tanlashi ke­rak. Bolaga ijobiy va salbiy ta’sir usuli bexosdan qo‘llanilishi kerak emas (katta yoshli odamning kayfiyatiga qarab), aksin- cha o‘ziga xos muomala quroliga aylanishi kerak. Ijobiy hislar muomala muhitini tashkil qiladi, begonalashish esa bolaning jiddiy xatosiga tanbeh shaklida qo‘llanilishi lozim.

Kichik va o‘rta bog‘cha yoshidagi bolalarning tengdoshlari bilan munosabatlari. Tengdoshlar suhbatiga bo‘lgan ehtiyoj ki­chik va o‘rta bog‘cha yoshidagi bolalar shaxsining shakllanishi­ga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ilk bolalik davrida paydo bo‘lgan boshqa bolalarga mayl, maktabgacha yoshdagi davrga kelib tengdoshlar bilan suhbat ehtiyojiga aylanadi. Bolalarni birga


375