|
4-§. Katta, maktabgacha tayyorlov va turli yoshdagi
bolalar guruhlarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini
o‘tkazish metodi
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari katta guruhlarda haftasiga
2 marta, tayyorlov guruhlarida 3 marta mashg‘ulot o‘tkaziladi.
Ular katta guruhlarda 20-25 minut, tayyorlov guruhlarida esa
206
30-35 minut davom etadi. Tayyorlov guruhlarida uchinchi
mashg‘ulot kunning ikkinchi yarmida, uyqudan so‘ng
o‘tkaziladi.
Mashg‘ulotlarning mazmuni katta va tayyorlov guruhlar-
da bir tomondan ko‘pgina yangi, ancha murakkab mashqlar
hisobiga, ikkinchi tomondan egallab olingan ayrim malaka-
lar beixtiyor amalga oshiriladigan harakatlar hisobiga
murakkablashib boradi. Asosiy har akatlar qoidasini va umum-
rivojlantiruvchi mashqlar qoidasini o‘rganishni chuqurlashti-
rish, davom etadi.
Katta guruhlarda harakatlarni o‘rganishning boshlanishida-
noq odatdagi xatolarni o‘z vaqtida aytib o‘tish mumkin. U
guruh bolalar bilan har doim o‘tkaziladigan, amaliyotda ko‘p
qo‘llanadigan aralash tipdagi mashg‘ulotlardan tashqari mu
jassam mashg‘ulotl ar keng o‘rin egallay boshlaydi. Bunday
mashg‘ulotlarda tarbiyachi va ‘ faqat bir maqsadni ko‘zlamasdan
bir mashg‘ulotda ikki va uchta maqsadni ko‘zlashi mumkin.
Masalan: bolalarni shakllar bilan tanishtirish, yurish, yugurishga
o‘rgatish, saflanish va qayta saflanishga o‘rgatishni davom
ettirish. Bu maqsadga erishish uchun tarbiyachi jismoniy
mashg‘ulotlarning kirish qismida bolalarni buben jo‘rligida
turli yurishlarga o‘rgatib boradi va ularni turli shaklda (doira,
to‘rtburchak, uchburchak) saflanishlarni taklif etadi.
Bu yoshdagi bolalar bilan mashg‘ulot o‘tkazish jarayonida
og‘zaki, ko‘rgazmali va amaliy metodlardan keng foydalaniladi
va bolalarni mashg‘ulotlarda uyushtirish metodlari frontal, gu-
ruhiy, individual, musobaqa metodlaridan foydalanadi.
Harakatlarni va harakat sifatlarini har tomonlama rivojlan-
tirishga mashq va o‘yinlar o‘tkazishning musobaqa metodi yax-
shi yordam beradi. Endilikda bolalar harakatli musobaqalarda
komanda tarkibida jamoa bo‘lib ishtirok etishni uddalaydigan
bo‘lib qoladilar. Musobaqalar bolalarning harakat qobiliyatlari
maksimal sur’atda namoyon bo‘lishiga yordam beradi, harakat
malakasi va sifatlarining jadal sur’atda takomillashuviga olib
keladi. Ko‘pincha tayyorlov guruhida turli o‘yin-estafetalar
o‘tkazilgan vaqtda mana shunday komanda bo‘lib musobaqala-
shishga to‘g‘ri keladi.
207
Bolalarning yuqori darajadagi harakat faolligini ta’minlash
uchun mashqlarini bajarish vaqtida bolalarni uyushtirish
metodlari xilma-xil bo‘lishi lozim.
Maktabgacha katta yoshdagi bog‘cha bolalari uchun
jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida bilish faolligining o‘sishi
o‘ziga xos xususiyatdir. Ular tarbiyachining ko‘rsatmalarini
qiziqish bilan bajaradilar, mashqning bajarilishi va tuzilishiga
oid savollar beradilar, topshiriqni qayta ko‘rsatib berishni
so‘raydilar, o‘zlari mashqni qay darajada bajarganliklarini
aniqlab oladilar. Tarbiyachi bolalarning aqliy faolligini
uyg‘otish maqsadida ularning bunday qiziqishlarini qo‘llab
quvvatlaydilar. Bolalar endi o‘z malakalar ini takomillashtirish
uchun mashqlar qanchalik katta ahamiyatga ega ekanligini
tushunadilar. Bu narsa shunga olib keladiki, bolalar ko‘pincha
o‘zlari yaxshi bajara olmayotgan harakatlarni mustaqil ravishda
mashq qila boshlaydilar. O‘z harakatlarini va o‘rtoqlarining
harakatlarini baholashda tobora adolatli bo‘la boradilar.
Tarbiyachi bolalarning bir-birlariga yordam berish to‘g‘risidagi
istaklarini rag‘batlantiradi, ularga ijtimoiy ahamiyatga ega
bo‘lgan topshiriqlar beradi (kerakli jihozlarni tayyorlash,
xonani yig‘ishtirib qo‘yish va shunga o‘xshash).
Bolalar erkin harakat qilishni, harakatlarni ishonch bilan tez
bajarishni yaxshi ko‘radilar. Bu bolalarning muayyan ravishda
mashq ko‘rganliklaridan hamda ulardagi harakat sifatlari:
kuch-g‘ayrat, chaqqonlik va epchillikni hamda boshqa sifatlar
ma’lum darajada rivojlanganligidan darak beradi.
Bu mahalda mazkur sifatlarni maxsus vositalar va metod-
lar bilan tarbiyalash zarur. Masalan, tezkorlikni rivojlantirish
uchun kichik-kichik oraliqlar bilan qisqa masofalarga tez
yugurish bo‘yicha musobaqa mashqlarini, kuch-quvvatni
rivojlantirish uchun qarshilikni yengish bilan bog‘liq bo‘lgan
xilma- xil mashqlarni (to‘ldirma to‘p bilan bajariladigan
mashqlarni juft-jut bo‘lib bajariladigan mashqlar va boshqalar),
chaqqonlik va epchillikni oshiruvchi mashqlarni va boshqa shu
singari mashqlarni takrorlash ko‘zda tutilgan.
208
Harakatlar mashg‘ulot davomida xohlagan paytda qilinishi
va baholanishi mumkin. Muhimi: ko‘p vaqtni olmasligi va
mashg‘ulotlarning izchlligini pasaytirmasligi kerak.
Izchllikni oshirish maqsadida bolalar mashqlarini tashkil
etishning xilma-xil metodlari, (uzluksiz, yoppasiga, smenali),
bir xildagi jihozlarni ko‘proq qo‘llab, mashqlarni bajarish
ma’quldir. Bolalar yaxshi tayyorgarlik ko‘rgan bo‘lsalar, yil
oxiriga kelib, ularni 2–3 guruhchalarga bo‘lib mashg‘ulot
o‘tkazish imkoni vujudga keladi, bunda har bir guruh o‘z
topshirig‘ini bajaradi. Guruhlarga bo‘lib topshiriq berish metodi
tez-tez qo‘llanilishi kerak emas, chunki katta guruh bolalari
mustaqil ishlashga hali yetarli tayyor bo‘lmaydilar. Tarbiyachi
murakkab yoki yangi topshiriqni bajarayotgan guruh bilan birga
bo‘ladi. Boshqa guruh o‘zlariga tanish topshiriqni tarbiyachi
tayinlagan bola rahbarligida takrorlaydi. Guruhda harakatlanish
topshiriqlarining qulaylik bilan birgalikda bajarilishini nazarda
tutish muhimdir. Bolalarning hammalari yoki bir vaqtda yoki
navbatma-navbat harakat qilishlari kerak.
Ma’lum harakatlarni mustahkamlash uchun ko‘pincha har
xil xususiyatlarga ega birnecha harakatli topshiriqlar ketma-ket
bajariladi. Bir jihozdan ikkinchi jihozga o‘tishda bolalar navbat
bilan ko‘rsatilgan harakatlarni bajaradilar: Xaltachani boshga
qo‘yib gimnastika skameykasidan yurib o‘tadilar, so‘ngra xal-
tachani arqondan oshirib tashlaydilar, uning tagidan emaklab
o‘tadilar, xaltachani oladilar, uni kaftlar ustiga qo‘yib ikki
oyoqda sakraydilar, gimnastika skameykasi oldiga kelib,
dastlabki holatda turadilar.
Harakatlarning bolalar tomonidan baholanishi borgan
sari mukammal va asosli xususiyat kasb etib boradi. Bola
harakatlarning natijasigagina emas, balki uning go‘zalligi va
ifodaliligi ham harakatning sifatli bajarilishiga bog‘liqligini
tushuna boshlaydi. Mashqni qanday bajargani bola uchun
muhim bo‘lib qoladi. Bolalarning mashqlarni bajarish vaqtidagi
o‘z-o‘zini nazorat qilishlari ham ortib boradi.
Ko‘pchilik bo‘lib o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar sharoitida
bolalarni inoq bo‘lib, bir-birlarining harakatlarini to‘g‘ri baho-
lashga o‘rgatib borish kerak.
209
Do'stlaringiz bilan baham: | 
