Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi

Nazorat uchun savollar
1. 
Sakrash harakati qanday turdagi harakat va bola 
organizmiga qanday ta’sir qiladi?
2. 
Sakrash turlari nechta?
3. 
Sakrash nechta bosqichni o‘z ichiga oladi?
4. 
Necha yoshdan boshlab bolalar arg‘amchidan sakray 
boshlaydi?

---

92
5-§. Muvozanatni saqlash mashqlarining tavsifi
Muvozanat saqlash hissi har qanday harakat va har qanday 
holatni saqlab turishning zarur doimiy komponentidir. Muvo- 
zanat saqlash hissining rivojlanishi kishi bosh miya po‘stlog‘i 
funksiyasining takomillashuvi bilan aloqadorlikda, qo‘zg‘alish 
va tormozlanish jarayonlarining muvozanatlashuvida, 
vestibulyar apparatning holati va o‘rin almashinuvidagi barcha 
o‘zgarishlarni baholashga yordam beruvchi muskul hissi bilan 
bog‘liqlikda asta- sekin kechadi.
Maktabgacha yosh davomida muvozanatni saqlash 
funksiyalarini rivojlantirish gavdaning ma’lum holatini 
(o‘tirgan,  tik  tur-  gan,  emaklash,  keyinchalik  yurishda  ham) 
saqlashdan boshlab har qanday harakat va holatlarda gavdani 
barqaror tuta olishga- cha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tadi.
Muvozanat saqlash funksiyalarini rivojlantirishda mashq 
qilish, jumladan jismoniy tarbiyaning xilma-xil vositalaridan 
foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. 4 yoshdan 7 yoshgacha 
bo‘lgan bolalardagi statik va dinamik muvozanat yuzasidan olib 
borilgan tadqiqotlar (T.I. Osokina) yosh o‘sgan sari muvozanat 
saqlash funksiyalarini ifodalovchi barcha ko‘rsatkichlarning 
yaxshilanib borishini ko‘rsatdi. Bu o‘rinda eng faol rivojlanish 
yoshda kechishi qayd etilgan.
Muvozanat saqlash gavdaning barqaror holatini saqlash vosi 
tasi sifatida diqqatning to‘g‘ri rejalanganligini, harakatlar koor- 
dinatsiyasini, muayyan sharoitlarda mo‘ljal olishni, ularga tez, 
to‘g‘ri javob qila olishni, botirli va o‘z-o‘zini tuta bilishni talab 
qiladi. Shuning uchun muvozanat saqlash mashqlari tez juda 
harakatchanlik bilan bajariladigan yugurish, sakrash va hokazo 
harakatlardan oldin o‘tkaziladi.
Muvozanat saqlash hissi kichraytirilgan tayanch 
maydonidagi mashqlar jarayonida hosil qilinadi va tekshiriladi. 
Bunda galdagi yiqilishdan saqlash, nojo‘ya harakatdan masalan, 
ensiz taxtacha, reyka ustidan yurish, oyoq uchida yurish, bir 
oyoqda turish, yugurishdan so‘ng to‘xtash va hokazolarda 
o‘zini tiyish talab etiladi.

---

93
Muvozanat saqlash mashqlari ilk yoshdan joriy etiladi. 
Ilk yoshdagi  boladan parallel qo‘yilgan ikkita ip orasidagi 
cheklangan  fazo  (20-25  sm  masofa)  dan  o‘tishda  diqqat, 
muayyan harakat koordinatsiyasi, iroda kuchi, yo‘nalishga rioya 
qilish talab etiladi. Keyinchalik mashqlar murakkablashtiriladi: 
bolalarga poldan 15-20 sm ko‘tarilgan taxta ustidan, qiya qilib 
qo‘yilgan taxtadan yurish, skameykaga qo‘yilgan predmetlardan 
hatlab o‘tish, skameyka bo‘ylab qarshidan kelayotgan bola 
bilan uchrashib, qaytish va hokazolar taklif etiladi (1-rasm).
Bu mashqlarning barchasi zarur muvozanat saqlash hissi, 
o‘z gavdasini idora qila olish, harakatlar koordinatsiyasini, 
chaqqonlik, vaziyatlarda mo‘ljal olish, o‘z vaqtida to‘g‘ri 
reaksiya ko‘rsatish sifatlarini hosil qiladi. Ijobiy natijalarga 
erishilgach, mashqlar yana ham murakkablashtiriladi: bolaga 
turli predmetlarni (savatcha, to‘p, xaltachani) boshda ko‘tarib 
yurish tavsiya etiladi: bola yurayotgan yuza tebratiladi (muayyan 
balandlikdagi  tebranadigan  yog‘och);  bola,  shnur,  narvon 
yog‘ochlarda yuradi; to‘satdan to‘xtab, cho‘qqayib, gavdani har 
xil holatda tutib yuradi va hokazo. Bu mashqlarning barchasi 
o‘yinlar va mashg‘ulotlarda qo‘llaniladi, shuningdek, kundalik 
turmushda foydalaniladi (bolalarning mustaqil faoliyatida).
Muvozanat saqlash hissi sport mashqlarida ham tako- 
millashtiriladi (muz yo‘lakda sirg‘alish, chang‘ida yurish, 
konkida uchish, ikki g‘ildirakli velosipedda, g‘ildirakli konkida 
yurish va boshqalar).

---

94