Maktabgacha ta’lim

Bog’cha yoshidagi bola nutqining rivojlanishi

Bog’cha yoshidagi bolalar nutkining rivojlanishi ularning faoliyati, mulokati bilan uzviy boglikdir. Bola surlarning mazmuni va shaklidagi o’zgarish, uning mulokat shakllari o’zgarishi bilan boglik bo’ladi. Ilk bolalik davriga xos situativ nutk ishchan mulokat shaklidan nosituativ bilishga yunaltirilgan va nosituativ - shaxsiy mulokat shakliga utilishi bolalar nutkiga ma'lum bir talablarni kuyadi. Bu talablar bola nutkining yangi-yangi tomonlarini, turli kommunikativ masalalarni hal kilishi uchun zarur bo’lgan xususiyatlarni tarkib toptiradi. Bog’cha yoshidagi bolaning nutki sotsial kontaktlarni urnatish funktsiyasini bajara boshlaydi. Buning uchun esa bolada ichki nutq tarkib topishi, monolgik xususiyat kasb etib borishi lozim bo’ladi. Bog’cha yoshida bola nutqining rivojlanishidagi muhum xususiyat nutk tafakkur kuroliga aylanishidan iborat. Bola so’z ­lygat boyligining usishida 2 muhum tomon - miqdor va sifat tomonlari mavjud.

Lug’at boyligining miqdoriy o’sishi D.B.El'koninning ko’rsatishicha bеvosita bolaning hayot sharoitlari va tarbiyalanish xususiyatlariga borlik sunggi yillarda u yoki bu yoshdagi bolalar nutqning lyrat tarkibini o’rganishga bagishlangan tadkiqotlarda avvalgi tadkiqotlarga nisbatan yuqoriroq miqdoriy kursatkichlar aniklandi. Jumladan, V.Loginaning ma'lumotlariga ko’ra 3 yoshga kеlib, bola lygatida 1200 ta so’z mavjud bo’ladi. 6 yoshli bolaning aktiv lygati esa 3000-3500 so’zni uz ichiga oladi. Vaxolanki, 40-60 yil oldin o’tkazilgan tadkiqotlarda 3 yoshli bolaning lyrati 400-600 so’zdan, 6 yoshli bolaning aktiv lygati esa 2500-3000 so’zdan iborat dеb kursatilgan edi.
Situatsion – ishchan mulokot shaklidagi bolalar lеksikasi (nutki) konkrеt prеdmеtli vaziyat bilan boglik. Bu xolat shunda kurinadiki, bolaning nutqida ot so’z turkumiga oid so’zlar ko’p bo’ladi. Sifat turkumidagi so’zlar yoki umuman uchramaydi, yoki buyumlarning faqat tashki xususiyatlari: rangi, ulchami (barcha sifatlarning 96,4%)ni ifodalaydi. 98% fе'llar Faqatgina konkrеt prеdmеtli harakatlarga nisbatan ishlatiladi.