Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini takomillashtirish istiqbollari

1-rasm. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar qamrovi ko’rsatkichi dinamikasi⁴


Shu, maktabgacha ta'lim tashkilotlarining kamchiliklari moddiy-texnika bazasi zamonaviy talabga javob bermaydi. Maktabgacha ta’lim tizimida variativ dasturlar joriy etilmagan, bolalarni maktabga tayyorlash bo‘yicha muqobil, moslashuvchan modellar yyetarli darajada rivojlanmagan hamda taraqqiy etgan mamlakatlar singari ijtimoiy, shaxsiy, hissiy, nutqiy, matematik, jismoniy va ijodiy rivojlantirish, atrof muhit bilan tanishuvga yo‘naltirilgan maxsus davlat ta’lim dasturlari tatbiq qilingan. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat yuritayotgan pedagog kadrlarning aksariyati o‘rta maxsus ma’lumotga ega bo‘lib, bu bolalarni maktab ta’limiga talab darajasida tayyorlash imkonini bermaydi.⁵
Davlat statistika qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, Respublikamizda 2021-yil boshida jami 7753 ta maktabgacha taʼlim tashkilotlari (oilaviy nodavlat maktabgacha taʼlim tashkilotlarini inobatga olmagan holda) tashkil etilgan. Bu o’sish 4 yil davomida o’rganilib chiqildi.
О‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi”da kо‘rsatib о‘tilganidek, maktabgacha ta’lim – bu kо‘p tomonlama, maqsadga yо‘naltirilgan, bolalarni ta’limning keyingi bosqichi – maktab ta’limiga tayyorlovchi, jismoniy, ruhiy, individual va yoshga doir rivojlanishini ta’minlovchi ta’lim va tarbiya berishdir.


Mavzuning o’rganilganlik darajasi
Bolalarda rivojlanishi kerak bo'lgan potentsiallar mavjud. Har bir bolaning o'ziga xos xususiyatlari mavjud bo’lib, bu albatta, bir-biridan farq qiladi. Bolalar faol, dinamik ishtiyoqli bo'lib, ko'rgan, eshitgan va his qilgan narsalariga nisbatan o’zlarida yuqori darajada qiziqish uyg'otadi. Ular izlanish va o'rganishni to'xtata olmayotganga o'xshaydi. Ularning ta'limiga kelsak, bolalik davridagi ta'limning tabiati va asoslarini yaxshi tushunish bevosita yoki bilvosita bolalar bilan ishlaydigan har bir kishi uchun muhimdir.
Bolalarning yetuk inson bo’lib yetishishi uchun undagi ta’lim darajasi talab qilingandek bo’lishi zarur. Bu kabi sifatli ta’lim olish uchun bolalar boshqarilishga muhtojdirlar. Ta’limdagi shart-sharoitlar qanchalik yuqori bo’lmasin, tartib-intizom bo’lmasa bu kabi imkoniyatlardan foydalanish koeffisienti pastlab ketadi. Bunday holatlar yuz bermasligi uchun tarbiyachilar va tashkilot rahbarlari ustidan o’qitish va malaka oshirish kabi bilim investitsiyasi kiritish orqali amalga oshirilishi lozimdir.
Maktabgacha ta’lim tashkilotida boshqarishning barcha bo’linmalarida rejali muntazam, ratsional hamda samarali ishlashni ta’minovchi muhim funksiyalar belgilangan.Rejalashashtirish murakkab analitik jarayon boʻlib,maktabgacha ta’lim boshqaruvining menejment faoliyatida asosiy rol o’ynaydi. Menejment so’zi boshqaruv turiga rahbarlik qilish, tartibga solish ma’nolarini anglatadi. Menejment ko’zlagan maqsadlarga erishish uchun faoliyatni, yani insonlar yoki ularning guruhlari faoliyatini hamda boshqarish usullari, shakillari va vositalari ko’rib chiqadi.
L.Fishman, “Ta’lim menejmenti - bu ilmiy asosda tashkil etilgan, o’ziga xos pag’onaviylikka asoslangan boshqaruv: rahbar, pedagogik jamoa, ta’lim oluvchilar jamoasi”-,degan fikrlarni aytib o’tgan.
Boshqaruv — bu tizimni shakllantirish va rivojlantirish maqsadida uni sifatini ta’minlash, tartibga solish uchun ta’sir etishdir. Ilmiy boshqaruv nazariyasining paydo bo’lishiga va rivojlanishiga butun dunyoga mashhur ilmiy menejment
amaliyotchi va nazariyachilari F. Teylor, G. Ford, G. Emerson, A.Fayol kabilar katta hissa qo’shganlar.
Frederik Uinslou Teylor mehnat va boshqaruvni ilmiy tashkil etish asoschisi bo’lib, 1895 yildan boshlab Teylor mehnatni ilmiy tashkil etish bo'yicha dunyoga mashhur tadqiqotini boshladi. Uning fikriga ko’ra "Korxona rahbariyatining asosiy vazifasi korxonada ishlaydigan har bir ishchi uchun maksimal farovonlik bilan birga tadbirkor uchun maksimal foydani ta'minlash kerak".