Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarini ma’naviy –axloqiy tarbiyalashda xalq og`zaki ijodian foydalanish

xalq 

pedagogikasida 

milliy 

qadriyatlarning 

ifodalanishi.(Xalq dostonlari misolida). 

Insoniyat  taraqqiyotida  avloddan-avlodga  ko`chib,  tarix  sinovlaridan  o`tib 

kelayotgan  umuminsoniy  va  madaniy-ma’naviy  qadriyatlar,  milliy  an’analar, 

axloqiy  omillar  va  urf-odatlar  muhim  ahamiyat  kasb  etib  kelgan.  Chunki  ular 

xalqning  jamoa  ijodkorligining  mahsuli  bo`lib,  insonlarning  talab-ehtiyojlari 

zamirida aql-zakovat bilan yaratilgan, ularning tasavvuri, dunyoqarashi, tafakkuri, 

orzu-armonlari,  e’tiqodi  va  axloq-odob  qoidalarini  o`zida  mujassam  etgan, 

jamiyatning  ma’naviy-madaniy  rivojiga  katta  hissa  qo`shuvchi  moddiy  va 

ma’naviy boyligi bo`lgan.  

Shu  boisdan  Prezidentimiz  I.A.Karimov  Milliy  mustaqillikka  erishish  tub 

o’zgarish  sifatida  oilada  va  ta`lim  muassasalarida  kichik  yoshdagi  bolalarni 

ma`naviy- axloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlardan, jumladan, xalq og’zaki ijodi 

janrlaridan foydalanish borasida ham jiddiy o’zgarishlar qilishni taqozo etmoqda. 

Shu boisdan ham Prezidentimiz I.A.Karimov “..... mamlaktni modernizatsiya qilish 

va  kuchli  fuqarolik  jamiyati  barpo  etish  ustivor  maqsadimiz”  degan  fikr 

mulohazalaridan  jamiyatimizda  barkamol  avlodni  tarbiyalash  boshlang’ich 

ta`limning  asosiy  vazifalaridan  biri  ekanligi  gavdalanadi,  Ayniqsa,  boshlang’ich 

sinf o’qituvchilari ta`lim va tarbiyaning tub maqsadi kuchli fuqarolik jamiyatining 

barpo  etilishiga  xizmat  qilishi  asosiy  maqsadimiz  ekanligi  Sharqona  tarbiya 

mazmunida  his  etilishi  zaruriyati  mavjuddir.”

5

  Prezidentimiz  tomonidan  ilgari 

surilgan bu tarixiy voqea  kichik yoshdagi maktab o’quvchilariga xalq og’zaki ijodi 

janrlari  vositasida  ma`naviy-  axloqiy  berishda  tarbiyaning  mazmunida  ayniqsa, 

bolalar ongiga  ma`naviy- axloqiy tushunchalarini singdirishda va  bolalarga ta`sir 

etish vositalarida ko’zga tashlanmoqda. 

                                           

5

 Karimov I.A.   “Mamlakatni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustivor maqsadimiz”. 

Adolat gazetasi.T., 2010 y, 29 yanvar.№4 (761), 1-2 betlar. 

---

 

12 

Xalqning  bu  boyligi,  birinchi  navbatda  asrlar  davomida  avloddan-avlodga 

o`tib  kelayotgan  o`zbek  xalq  og`zaki  ijodi  asarlari  –  qo`shiq,  maqol,  topishmoq, 

afsona, rivoyat, latifa, ertak, naql va dostonlarda o`z aksini topgan. Chunki ularda 

xalqning pedagogik g`oyalari, dunyoqarashi, ruhiy kechinmalari, ma’naviy-axloqiy 

ideallari o`ziga xos yo`sinda aniq, ibratli va qiziqarli tasvirlargan, hikoya qilingan 

voqea-hodisalarda  o`rnak  bo`ladigan  o`gitlar  berilgan,  xalqning  hayotiy  tajribasi, 

milliy an’analari, urf-odatlari va falsafasi bayon etilgan. Xalq og`zaki ijodi asarlari 

badiiy  jihatdan  yuksak  takomilga  ega  ekanligi,  tinglovchilarning,  ayniqsa,  yosh 

bolalarning 

oson 

tushunishiga, 

idrok 

etishiga 

qulayligi 

tufayli 

xalq 

pedagogikasining  eng  muhim,  ko`p  qamrovli  va  tarbiyaviy  ta’siri  g`oyat  kuchli 

tarmog`i hisoblanadi. Chunonchi, maqollar xalqning ijtimoiy, iktisodiy, siyosiy va 

madaniy  tajribalari,  hayotiy  kuzatishlari  asosida  vujudga  kelgan  fikrlarni  lo`nda, 

aniq  va  obrazli  ifodalovchi  bir  vosita  bo`lsa,  naqllar  hayotiy  tajribalari, 

nasihatomuz  fikrlari,  donishmandligi,  axloq  qoidalariva  falsafasini  sodda  syujet, 

ibratli mazmunda ifodalovchi hikoyalardir. Ertaklar esa falsafa, axloq, din, badiiy 

to`qima  va  hayolotga  asoslangan  xalq  donishmandligining  mahsulidir.  Shu  bois 

ertakdagi to`qima voqea-hodisalar 

silsilasida  xalqning  ma’naviy  qadriyatlari, 

urf-odatlari,  axloq-odobning  o`ziga  xos  milliy  xususiyatlari  namoyon  bo`ladi. 

Rivoyatlar  ham  asosan  ijtimoiy-maishiy  voqealarni,  tarixiy  shaxs  va  hodisalarni 

uydirmalar vositasida bayon etuvchi kichik xajmli hikoyalar bo`lib, ularda lutf va 

nazokat,  aql  va  idrok,  ishq  va  vafo,  adolat  va  sahovat,  vatanparvarlik  va 

mehnatsevarlik madh etiladi, zulm va zo`rlik, xaqizlik va bosqinchilik qoralanadi.  

Ayniqsa,  xalq  og`zaki  ijodining  yirik  namunasi  hisoblangan  dostonlarda 

umuminsoniy  qadriyatlar  mujassamlashgan  bo`lib,  ularda  xalqning  turmush  tarzi, 

axloq-odobi,  urf-odatlari,  marosimlari,  an’analari,  orzu-umidlari,  erk  va  ozodlik 

yo`lidagi  mardonavor  kurashlari,  vatanparvarligi,  sevgi-muhabbatga  sadoqati, 

kelajakka yaqqol ifodalangan. Buni “Alpomish”, “Yakka Ahmad”, “Rustamxon”, 

“Murodxon”,  “Oysuluv”,  “Shirin  bilan  Shakar”,  “Kuntug`mish”  kabi  dostolarida 

ko`rish  mumkin.  Chunki  bu  dostonlar,  avvalo,  xalq  pedagogikasining  tarkibiy 

qismini  tashkil  etib,  ularda  oila  va  bola  tarbiyasi,  kelin-kuyov  mas’uliyatli  va 

burchi,  ota-ona  va  o`zgalarga  hurmat  tuyg`usi,  do`stlik  va  hamkorlik,  xayru 

sahovat va mehmonnavozlik, sevgi va sadoqat, jasurlik va qahramonlik fazilatlari 

kabi  ma’naviy-axloqiy  qadriyatlar  ulug`langan.  Misol  uchun  bu  dostonlarda 

qanday milliy qadriyatlar o`z ifodasini topganini ko`zdan kechiraylik.