"Maktabgacha ta'lim" fakulteti

2.2.Bolalar obrazi

2.2.Bolalar obrazi

Kichkintoylarning o‘ziga xos dunyosi, ular orasida sodir bo‘luvchi xar xil ziddiyatlar, turmushni o‘rganishga bo‘lgan intilishgar va boshqalar hikoya uchun qizik material bo‘ladi. Tabiiyki, bu hikoyalarning markaziy qahramonlari, asosan bog‘cha yoshidagi bolalarni kundalik hayoti: uyda, ko‘chada, o‘rtoqlari davrasida, kattalar orasida tasvirlab, ularning badiiy obrazini yaratish orqali qalblaridagi yaxshilikka, ezgulikka, go‘zallikka intilish, yomonlikni nisbatan murosasiz bo‘lish kabi xislatlarni rivojlantirishga harakat qiladilar.

• Ma’lumki, maktabgacha yoshdagi bolalar adabiyotining o‘ziga xos muhim xususiyatlaridan biri aniqlik va ravshanlikdir. CHes janri YA, Olbrak Qayd etilgandek, bolalar uchun yozayotganda “daraxtda” qushcha o‘tiribdi kabi umumiy tarzda emas balki, “Olsa (zirk) daraxtida sariq chumchuq o‘tiribdi” shaklida aniq yozish kerak. O‘zbek yozuvchilarining bog‘cha yoshdagi bolalar uchun yozgan hikoyalarining ko‘pchiligida ana shu talablarga rioya qilinadi. SHu nuqtai nazardan R. Azizxo‘jaevning “Oyijon”va A. Irisovning “Bilmay qolib” hikoyasidagi Rayhonning nojo‘ya harakati ham ortiqcha tafsilotlarsiz ko‘rsatiladi. Hikoyada hammasi bo‘lib olti jumla bor. SHunisi diqqatga sazovorki, undagi har bir jumla voqeadagi pedagogik fikrni yanada kengroq ochishga xizmat qiladi.

Hikoya shunday boshlanadi: “Rayhon yong‘oq chaqib edida, po‘chog‘ini oyoq ostiga tashladi”1 voqea tuguni vazifasini o‘tovchi shu xabar bola diqqatini bir erga to‘plab olishga ko‘mak beradi. SHundan so‘ng asosiy voqea tez rivojlanadi. “Akasi Baxtiyor chopib chiqqan edi, yong‘oq pochag‘ini bosib oldi”. Muallif shu bilan cheklansa xam bo‘lardi. CHunki, yong‘oq po‘chog‘ini bosib olishning o‘zi xam nixoyatda noxush hol. Lekin hikoyadagi tasvir bo‘shashtirilmay voqea yanada keskinlashtiriladi: “Po‘choq oyog‘iga kirish qonatdi” darhaqiqat, agar yong‘oq po‘chog‘ini shunchaki bosib olganda, Rayhon buni ko‘rib u darajada ta’sirlanmasligi va qilgan ishini noma’qulligini xis qilmasligi mumkin edi. SHuning uchun muallif tavsilot va voqeani aniq va hayotiy ko‘rsatadi. Hikoya tugallanmasida bolaning holati quyidagicha tasvirlanadi. “Baxtiyor yig‘ladi, Baxtiyorga qo‘shilib Rayhon xam yig‘ladi” ana shu xulosa tinglovchining hikoyadagi obrazlar ruhiyatini to‘liq xis etishga xizmat qiladi.