Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

МАКТАБ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРДА ПОРТЛОВЧИ ҲАРАКАТ ҚОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ 
 
ИШТАЕВ Ж.М., АРЗИКУЛОВ М.ЎзДЖТИ. 
 
Ўқувчиларни жисмоний жиҳатдан ривожлантириш ва давлат стандартларини ―Алпомиш ва 
Барчиной‖ меъѐрларини мувафаққиятли топширишда янги педагогик технологияларни яратиш ва улардан 
фойдаланиш долзарб масалардан бири бўлиб ҳисобланади. Кўп нормативлар тезкор кучни мукаммал 
ривожланганлигини талаб этади. Шунинг учун ѐшларнинг портловчи ҳаракат қобилиятини ошириш ўз 
долзарблигини йўқотмаганлигини инобатга олган ҳолда қобилиятга алоҳида тўхталиб ўтиш лозим. 
Спортчини портловчи кучини муваффаққиятли ривожлантириш учун спортчиларда ҳаракатга оид 
бўлган қобилиятни ривожлантириш зарур. Буни биз ―Портловчи ҳаракат қобилияти‖ деб номладик. Портловчи 
ҳаракат қобилият умумий нуқтаи назардан айтилганда у ҳаракат орқали, яъни машқланиш натижасида вужудга 
келади.С.Л.Рубинштейннинг таърифи бўйича ―Машқланиш бу қилинаѐтган машқни механик тарзда қайтариш 
эмас балки, ҳар бир қайтариш натижасида ҳаракатга янги структур элементлар киритиб уни 
такомиллаштиришдир‖. Бунда натижанинг ўсиши бажарилаѐтган ҳаракатни ўқувчи қанчалик онгли равишда 
бажариши ижобий аҳамият касб этади. Муаллиф О.А. Конопкин ўзининг тадқиқотларида сенсомоториканинг 
натижасини ўсишида онгли бошқаришни аҳамиятини кўрсатиб берган. Ушбу механизмда мақсад қўйиш ва унга 
кўра ҳаракатни дастурлаш, қайта натижа олиш, коррекция қилиш натижани ўсишини кескинлаштиради. Ана шу 
талабларга кўра биз ўқувчиларда портловчи ҳаракат қобилиятни ривожлантириш учун юқоридаги 
айтилганларга асосланиб янги методология ишлаб чиқдик унинг номини ―СПОРК‖(З.Г.Гаппаров, Ж.М.Иштаев. 
муаллифлик хуқуқи № AGU 0070)- деб номланди 
Спорт психологияси доирасида қўлланиладиган илмий тадқиқот услублари ѐки мувофиқ тест 
синовлари ўзига хос афзалликлардан иборат бўлиб, шахснинг маълум бир психологик функциясини ўрганишда 
уларнинг мутаносиблик, ишончлилик ва информацион қийматларини эътиборга олиш ўта муҳим аҳамият касб 
этади Мақола муаллифлари томонидан яратилган ―СПОРК‖ ўлчов мосламаси вертикал бўйлаб сакраш билан 
боғлиқ портловчи ҳаракат қобилияти суръатини ўлчаш ва ривожлантиришга мўлжалланган. Ушбу ―СПОРК‖ 
мосламасидан фойдаланиш ва уни экспериментал синовдан ўтказиш давомида олинган вертикал сакрашда 
намоѐн бўладиган портловчи ҳаракат қобилият‖ кўрсаткичлари психодиагностик ва прогностик жиҳатлардан 
объектив ҳамда ишончли мезон деб қабул қилиш мумкин.

---

209 
Тадқиқот мақсади мактаб ўқувчиларининг портловчи ҳаракат қобилиятни ривожлантиришнинг 
―Алпомиш ва Барчиной‖ тест нормативларига таъсирини ўрганиш. Тадқиқот мақсадидан келиб чиққан ҳолда 
қуйидаги вазифаларни олинган натижалар асосида аниқлаш белгиланди:  
1.Мактаб шароитида ўқувчиларда портловчи ҳаракат қобилиятни янги педагогик технология орқали 
ривожланиш миқдорини ўрганиш 
2. Мактаб ўқувчиларини портловчи ҳаракат қобилиятини махсус мослама (тренажѐрда) 
ривожлантиришнинг «Алпомиш ва Барчиной» тест меъѐрларни топшириш натижаларига таъсирини очиб 
бериш; 
Тадқиқотнинг ташкил этилиши. Эксперимент Тошкент шаҳар Шайхонтохур туманидаги 59 сонли 
мактабининг 5а синфидан 36 нафар ҳамда 5б синфидан 33 нафар ўқувчилар, жами 69 нафар ўқувчи қизлар ва 
болалар қатнашди. Тадқиқот 2,5 ой давомида олиб борилди. ―СПОРК‖ мосламасида машқланиш ҳафтасига 
икки марта жисмоний тарбия дарси вақтида ўтқазилди. Ҳар бир дарсда ўқувчилар 5 мартадан сакрашган.  
Тажриба натижалари ва уларни таҳлили. 
Назорат гуруҳида амалдаги мактаб ўқув режаси бўйича анъанавий машғулотлар олиб борилди. 
Тажриба гуруҳида эса анъанавий машғулотлар билан бирга ―СПОРК‖ тренажѐрига таянган ҳолда 
ўқувчиларнинг портловчи ҳаракат қобилияти ривожлантирилди.  
Гуруҳлардаги меъѐр натижаларининг ўсиши текширилувчиларнинг жамида ѐки бир қисмида бўлиши 
мумкин. Шуни аниқлаш учун қуйида (1 ва 2-расмлар) да ўқувчилар сони бўйича ўсганлиги
тахлил этилган.