|
ФУТБОЛЧИЛАР ТЕХНИК-ТАКТИК ҲАРАКАТЛАРИНИНГ МОДЕЛЬ ХУСУСИЯТЛАРИ
ЭШОВ Д.Н., ТДШИ
Ўйин натижаси футболчиларнинг техник-тактик ҳаракатлари индивидуал кўрсаткичлари қанчалик
ишончли эканлигига боғлиқ. Лекин бу боғлиқлик фақат алоҳида ўйинчилар ҳаракатларининг оддий
йиғиндисидан иборат бўлмай, кўпроқ уларнинг гуруҳли ва жамоали ҳаракатлар билан алоқасида акс этади.
Мураббийлар ва футболчиларнинг бир ўйинда техник-тактик ҳаракатлар миқдорини 900 га етказиш ва ундан
орттиришга интилиши ѐмон эмас. Аммо максимал тезликда бажариладиган ҳаракатлар миқдори ва ишончлилик
даражаси ортиб бориш тенденциясига эга бўлсагина, бу рақамлар қандайдир маъно касб этади.
Жамоа футболчилари ҳаракат фаолиятининг модель қийматлари
Тўп билан
ҳаракатлар
(ўйин
давомида)
Ҳаракатланишнинг турли
тезликлари фоизи
Ҳар хил тезликда ҳаракатларни
бажариш ишончлилиги фоизи
Ишонч-
лилик
фоизи
(ўйин
давомида)
кичик
ўрта
максимал
кичик
ўрта
максимал
930
56.0
30.0
14.0
80
80
70
78
Кўпинча ҳатто умуммий вақтнинг 75% гача қисми давомида тўпга эгалик қилиб,ташаббусини қўлдан
бермаган жамоалар ҳам ўйинда мағлуб бўладилар. Бунинг сабаби ўйин тезлигининг пастлигида бўлиши
мумкинки,у қарши ҳужум қилаѐтган рақиб учун анча қулай шароит яратади. Кузатишларнинг катта ҳажмли
материалларини умумлаштириш асосида учрашувнинг натижаси тўп билан алоҳида ҳаракатлар бажариш
вақтида футболчилар йўл қўйган нуқсонлар миқдорига тўғридан-тўғри алоқадор, дея хулоса чиқариш мумкин.
Юқори малакали футболчилар ўйинидаги ўзига хос жиҳат-имкон чегарасидаги тезликда техник-тактик
ҳаракатларини бажаришнинг юксак даражаси ҳамда нуқсонлар кўрсаткичининг пастлигидир.
Футболчиларнинг тўп билан бажарадиган техник-тактик ҳаракатлари ишончлилигини модель кўрсаткичлари.
№ Тўп билан бажариладиган техник-тактик ҳаракатлар
Ишончлилик
фоизи
1
2
3
4
5
6
7
Тўпни тўхтатиш
Тўпни узатиш
Дарвозага зарба бериш
Тўпни олиб юриш
Алдаш
Финтларни бажариш
Тўпни олиб қўйиш
99
85
45
98
82
98
75
Табиийки ,жамоа ҳар бир ўйинда турнир жараѐнида юзага келган вазиятга: турнирдаги ҳолатига, ўз
жамоаси ва рақиб футболчиларининг умумий ҳолати, иқлимий шарт-шароитлар, шунингдек, таркибда
истеъдодли ўйинчиларнинг мавжудлиги, рақиб таклиф қилган тактика ва бошқаларга қараб ўз хатти-
422
ҳаракатлари режасини тузади. Жамоа ўйин тўғрисидаги олинган маълумотларнинг кейингн таҳлили ҳам ҳудди
шу вазиятларнинг барчасини хисобга олган холда амалга ошири-лиши керак. Техник-тактик харакатлар
ишончлигининг у ѐки бу кўрсаткичларини таққослай туриб,қайд этиш лозимки, жаҳоннинг энг яхши терма
жамоалари, умуман олганда, ўз ҳужум кучла-нишларини айнан имкон чегараси олдидаги ѐки чегаравий
тезликда самарали якунлай олиш малакаси билан ажралиб турадилар. Мусобақа фаолияти таҳлилига фақат
янги, илмий асосланган ѐндашувлар орқаалигина ўйин динамикасини чуқур баҳолаш мумкин. турли
амплуадаги ўйинчиларда тўп билан учрашишлар миқдори.уни назорат қилиш вақти йиғиндиси турлича. Бу,
биринчи навбатда,тўпни олиб юриш ва рақибларнин алдаб ўтиш билан( масалан, қанот хужумчиларда), хужум
ва ҳимояни ташкил этиш билан боғлиқ барча ўйин вазиятларда иштирок этиш зарурияти билан (ярим
ҳимоячилар), узлуксиз равишда рақиб дарвозаси олдида бўш зоналарни излаш,алдаб ўтиш ва дарвозага зарба
бериш зарурияти билан (марказий ҳимоячилар) боғлиқ. Шундай қилиб, тўп билан бажариладиган ўйин
ҳаракатлари мазмуни,биринчи галда, ўйинчининг жамоадаги ўрни,унинг вазифалари билан белгиланади. Баҳс
давомида футболчиларнинг ўзини тутиши кўпроқ мураббий кўрсатмаларига ҳамда рақибнинг фаол қаршилик
кўрсатишига
боғлиқ.
Алоҳида
учрашувларда
ўйинчилар
фаоллигини
кузатиш
қуйдаги
миқдорийкўрсаткичларни аниқлашга имкон беради. Таҳлил чоғида умумий қонуният кўзга ташланади:
ҳужумчилар-майдондаги эгн фаол ўйинчилар, лекин уларнинг тўпга эгалик қилиш вақти унча катта
бўлмай,ҳимоячиларнинг кўрсаткичларига тенг, ярим ҳимоячилар эса анъанавий тарзда тўп биланэнг кўп
―мулоқот‖ қиладилар. Шиддати ҳар хил бўлган учрашув жараѐнида футболчилар югуриб ўтадиган масофалар
ҳажми ва тўпсиз олиб бориладиган ҳаракат фаолиятлари миқдори ва давомийлиги билан тавсифланади. Сир
эмаски, кундалик ўқув-машғулот дарслари жараѐнида ҳажмларни меъѐрлаш мураббийлар учун муаммо
туғдирмайди. Бироқ ўйин жараѐнида худди шу ҳаракат фаолиятлари катталикларини режалаштириш мураккаб
масалалардан бирилигича қолияпти. Футболчиларнинг
ўйиндаги фаоллиги кўрсаткичлари
Амплуа
Мусобақалар
Ўйин давомида
иштирок
этиш(миқдори)
Тўпга эгалик
қилиш учун
сарфланган вақт
(сек)
Ҳужумчилар
Жаҳон Кубоги 2006 Жаҳон Кубоги
2010
105
108
140
144
Ярим ҳимоячилар
Жаҳон Кубоги 2006 Жаҳон Кубоги
2010
95
98
182
198
Ҳимоячилар
Жаҳон Кубоги 2006 Жаҳон Кубоги
2010
96
98
132
140
Футболчиларнинг ҳаракат фаолиятлари тузилиши ва уларнинг шиддати ўйиндаги умумий вазият
ҳамда ўйиннинг у ѐки бу лаҳзасида футболчилар тамонидан ҳал этиладиган муайян вазифага боғлиқ. Шунинг
учун югуриб ҳаракатланишга сарфланадиган вақт миқдоридаги тебранишлар турлича бўлиши мумкин.
Футболчиларнинг ўйиндаги ҳаракат фаолиятлари тузилиши ўз хусусиятлари ва ҳажимга кўра бир хил эмас ва
умуман,у ўйинчининг эгаллаган ўрни билан белгиланади. Ҳаракат фаолиятининг энг катта ҳажми марказий
ҳужумчиларда (442) ва марказий ҳимоячиларда (387), кейин ярим ҳимоячиларда (384), қанот ҳимоячиларда
(374) ва қанот ҳужумчиларда (348) кузатилади. Ўйинда югуриб босиб ўтиладиган масофалар ҳажмига кўра
биринчи ўринда ярим ҳимоячилар, кейин-марказий ҳужумчилар, қанот ҳужумчилар, қанот ҳимоячилар ва
марказий ҳимоячилар турадилар. Ҳаракат фаолияти ҳажми кўп жиҳатдан футболчининг ўйинда қанча вақт
иштирок
этаѐтганлигига
боғлиқ
бўлади.
Футболчилар ҳаракат фаолиятининг тахминий ҳажми
Жамоадаги ўрни
Ҳаракат фаолияти ҳажми (мин)
Қанот ҳимоячилар
77-79
Марказий ҳимоячилар
74-77
Марказий ярим ҳимоячилар
81-84
Қанот ярим ҳимоячилар
77-79
Марказий ҳужумчилар
78-82
Сўнгги жаҳон чемпионатлари ўйинчиларини кузатиш натижасида олинган маълумотларига кўра, барча
амплуадаги замонавий футболчиларнинг ўртача ҳаракат фаолияти ҳажми тахминан бир хил. Ярим ҳимоячилар
ва ҳужумчилар кўрсаткичлари ҳимоя чизиғи ўйинчиларникидан бирмунча юқори.ўртача олганда,натижаларда
сезилари тафовут йўқ,чунки уч.тўрт ва ҳатто беш ярим ҳимоячили ўйинни ташкил қилишга ўтиш билан фаол
ҳужум ҳаракатларига тезлик билан киришига тайѐр турган 7 дан 10 ўйинчигача иштирок этувчи яхши ташкил
этилган мудофаанинг ишончлилиги кескин ортди. Кузатувлар орқали аниқланишича, фаолликнинг асосий
ҳажмини ўйинда футболчиларнинг тўпсиз бажарган ҳаракат фаолиятлари ташкил этади. Лекин кўп ҳолларда
ҳаракат фаолияти тузилишида ўзаро бир-бирини тўлдириш юз беради,яъни юқори даражадаги тезлик билан
борган ўйиннинг паст кўрсаткичлари тшпга эгаллик қилишнинг юксак техникаси ва тактик фикрлашнинг юксак
423
даражаси билан қопланади,тезлик чидамлилигининг бирмунча паст даражаси эса футбол майдонининг тактик
жиҳатдан энг муҳим участкаларидаги тиғиз ва қатъиятли кураш билан тўлдирилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
