Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

JISMONIY TARBIYA DARSLARIDA SOG‗LOMLASHTIRISH TADBIRLARINI AMALGA 
OSHIRISH 
 
DJUMAYEV A., Toshken davlat agrar universiteti. 
Mamlakatimizda ta‘lim tizimini takomillashtirish, vatan ravnaqini ta‘minlaydigan, yosh avlodni tarbiyalab 
voyaga etkazish masalalariga jiddiy e‘tibor berilmoqda. Bu borada muhim qadamlardan biri O‗zbekistonda ilk bor 
―Kadrlar tayyorlash bo‗yicha milliy dastur‖ hamda ―Ta‘lim to‗g‗risida‖gi qonun (1997 y 29-avgust) ning qabul qilinishi
katta ahamiyatga ega. 
Respublikada ―Sog‗lom avlod uchun‖ dasturining amalga oshirilishi, ―Sog‗lom avlod uchun‖ ordeni ta‘sis 
etilishi jismoniy tarbiya o‗qituvchilari zimmasiga katta ma‘suliyat yuklaydi. 
Tarbiya vazifalarini ta‘lim jarayonida to‗laqonli amalga oshirish uchun uni tizimli ravishda bilim olish 
vazifalarini hal qilish bilan qo‗shib olib borilmasa, kutilgan natijaga erisha olmaslik mumkin. Sog‗lomlashtirish 
vazifalari harakat faoliyatlarini o‗qitishda jismoniy tarbiyaning barcha vositalarini kompleks ravishda qo‗llash orqali hal 
etiladi. Ta‘limning samarasiga tashki omillar, sog‗lomlashtirish vazifalarining hal qilinishi ahamiyatli darajada ta‘sir 
qiladi. 
O‗quvchiga bilim berishda jismoniy tarbiya ta‘limi muhim o‗rinni egallaydi. Bu jarayonda harakat faoliyatini 
yoki uning ma‘lum bo‗lagini bajarishga o‗rgatiladi, jarayon mashq qilish va takrorlash orkali amalga oshiriladi va 

---

190 
shug‗ullanuvchida shu harakat haqida nazariy bilimning shakllanishiga, jismoniy sifatlarni rivojlantirish va 
tarbiyalashga olib keladi. O‗qitish amaliyotida harakat faoliyati ta‘limi, harakatga o‗rgatish, harakat malakasi, harakat
ko‗nikmasi, nazariy bilimni tarbiyalash, rivojlantirish bekatamalardan foydalaniladi hamda yuqorida qayd 
qilinganidek jismoniy ma‘lumot berishni amalga oshiradi. Harakat faoliyatini o‗qitishda harakat malakasi shakllanadi, 
ko‗nikma vujudga keladi, bir vaqtning o‗zida muvofiq jismoniy harakat sifatlari rivojlanadi. Pedagogik jarayonda 
e‘tiborni aniq bir narsaga, ta‘limga va malakani shakllantirishga yoki harakat sifatlarini rivojlantirishga qaratilishi 
lozim. Harakat faoliyatini o‗qitish jarayonida faqatgina bilim berish va tarbiyalash vazifalari hal qilinmay, 
sog‗lomlatirishga oid vazifalar ham hal qilinadi. Harakat faoliyatini o‗qitishda bilim berish vazifalari o‗z 
xususiyatlariga ega. Bilimlar tizimi va harakat faoliyatlarini egallanishini to‗g‗ri tashkillagan pedagogik jarayon albatta 
jismoniy rivojlanganlik ko‗rsatkichlarining oshishiga olib keladi. Jismoniy mashqlarning samaradorligi asosan gigienik 
omillardan to‗g‗ri foydalanish bilan bog‗liq ish rejimiga rioya qilishni tarbiyalash, ovqatlanish, uyqu, tana va badanni 
parvarishlash, kiyim bosh va boshqalarga e‘tiborni talab qiladi. 
Ta‘limning har bir etapi o‗zining xususiy va ayrim etakchi tushunchalari bilan ta‘riflanadi. Faqat vazifalar 
ketma ket bo‗lsagina o‗qituvchi ta‘lim usuliyatini to‗g‗ri yo‗lga qo‗yishi, shu qatorda ta‘lim prinsiplarini, tayyorlov va 
yullanma beruvchi mashqlardan foydalanishi, usullar va usuliyatlarni maqsadga muvofiq qo‗llay olishi mumkin. Ta‘lim 
jarayonining tuzilishi xususiy vazifalar, prinsiplar, vositalar va usuliyatlarning o‗qitish etaplaridagi o‗zaro nisbati 
to‗rg‗un aloqalari orqali vujudga keladi. Ta‘lim jarayonining barcha elementlari harakat faoliyatini o‗rgatishning 
yakuniy vazifasi bilan bog‗liq. Agarda yakuniy vazifa harakat malakasi yoki oliy tartibdagi harakat malakasini 
shakllantirish deb qo‗yilsa, unda ta‘limning tuzilishi harakat faoliyatini tanishtirish, uzlashtirish, mustahkamlash degan 
shartli ravishdagi uchta etaplarga ajratiladi. Ta‘limning uch etapga ajratilishi pedagoglar amaliyotida ko‗proq qo‗llanib, 
harakat faoliyatini nisbatan takomillashgan darajada egallashga imkon yaratadi. Etaplar esa pedagogik jarayonining 
shartli belgilari bo‗lib jarayondagi pedagogik va biologik qonuniyatlarini aks ettiradi va unga tayanadi. Ta‘limning har 
bir etapining uzunligi, davomiyligi harakat malakasi fazalarini shakllanishidek qator omillarga: shug‗ullanuvchining 
jismoniy tayyorgarligi, harakat faoliyatining qiyinligi va boshqalarga bog‗lik. Ta‘lim jarayoni faqat etaplar 
elementlarining tipik aloqasi bo‗lib ta‘limning umumiy qonuniyatlarini ifodalaydi va aniq vazifalarga qarab 
almashinishi, o‗zgartilishi mumkin.