“Maktabgacha pedagogika”

Mohlar oyim Nodira
ning inson va tabiatiga nisbatan qarashlariga faqat shaxsiy 
tuyg’u emas, balki yoshlar tarbiyasida milliy an’analarning roli haqidagi fikrlari ham 
namoyondir. Nodiraning tarbiya haqidagi qarashlarida insonparvarlik g’oyalari-adolat, insof, 
xalq manfaati muxim o’rinni egallaydi. 
Nodira
xayotning tub mohiyatini yaxshilik binosini 
barpo etishdan iborat deb biladi. Uning fikricha, kimki tiriklik chog’ida yaxshilik bunyod 
etgan bo’ladi, o’zining bu ezgu ishlari bilan o’zidan keyin hayotda yorqin xotira qoldiradi. 
Umuman, 
Nodira
o’z she’rlarida barkamol insonni ulug’laydi.

---

84 
Ta’lim – tarbiyaga oid ko’p foydali o’gitlarni bayon etdi. 
Muxammad Rizo Ogahiy
o’z ijodiy faoliyatini pedagogik qarashlarida nafosat 
tarbiyasi ham yuqori baholanadi. Ogahiy milliy an’analarimiz mexmondo’stlikni go’zal 
fazilatlardan biri hisoblaydi. Mehmonga chuqur xurmat bilan qarash, mehmon kutish, 
kuzatish odobi Ogahiy ijodidan o’z ifodasini topdi, odamlarni bu fazilatni egallashga da’vat 
etdi. Ogahiyning ta’kidlashicha, insonga do’st va dushmanni ajratib olish xayotda o’z o’rnini 
topib olishda g’oyat muximdir. Uning fikricha to’g’ri so’z kishilar xayotda qiyinchilik bilan 
yashasalarda, dunyoning mavjudligini saqlab turadilar, mangu yashaydilar. Ogahiy ta’lim-
tarbiya ilmlarni egallash va tilni bilishda xam muxim axamiyatga molik ekanligini 
ta’kidlaydi. Muxammad Rizo Ogaxiy o’z ijodiy faoliyatida binobarin yoshlarni odamlarni 
xalq, vatan, jamiyat farovonligi yo’lida xizmat qilishga da’vat etdi. U do’stlikni 
mehmondo’stlikni axloqiy go’zallikni ulug’ladi. Insonlarni ziyraklikka, to’g’ri so’zli 
bo’lishga chorlaydi. Ogahiyning buf ikr o’gitlari hozir ham pedagogik qadriyat sifatida 
qimmatlidir. 

Maktabgacha ta’lim tashkilotiga qamrab olinmagan bolalar ota-onalari bilan ish 
yuritish shakllari. 
Maktabgacha ta’lim tashkilotsining ota-onalar bilan hamkorlikdagi ishining mazmuni 
va usullari Mustaqil O’zbekiston ravnaqi bugungi yosh, yangi avlodni har tomonlama, 
barkamol shaxs sifatida, shakllanishiga ko’p jihatdan bog’liqdir. Chunki mustaqil 
fikrlaydigan, komil, dili pok insonlar tomonidan quriladi va mustahkamlanadi. 
Ota-onalarni maktabgacha ta'lim tashkilotsida bola rivojlanishining yagona maydoniga jalb 
qilish muammosini uchta yo'nalishda hal qilish mumkin: - oila bilan o'zaro munosabatlarni 
tashkil etish, ularni ota-onalar bilan ishlashning yangi shakllari tizimi bilan tanishtirish 
bo'yicha maktabgacha tarbiyachilar bilan ishlash; - ota-onalarning pedagogik madaniyatini 
oshirish; -maktabgacha ta'lim tashkilotsi faoliyatiga ota-onalarni jalb qilish. Oila bilan 
ishlashda bolalar bog'chasining asosiy vazifalari: - har bir o‘quvchining oilasi bilan 
hamkorlik, ishbilarmonlik aloqalarini o‘rnatish; - bolalarni rivojlantirish va tarbiyalash 
uchun sa'y-harakatlarni birlashtirish; - maktabgacha tarbiyachilar va ota-onalar o'rtasida 
o'zaro tushunish, umumiy manfaatlar muhitini yaratish; - ota-onalarning ta'lim 
ko'nikmalarini faollashtirish va boyitish; - o'z pedagogik qobiliyatiga ishonchini saqlab 
qolish. Maktabgacha ta'lim tashkilotlari va ota-onalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar 
tamoyillari: 1) do'stona muloqot uslubi; 2) har bir ota-onaga individual yondashish; 3) ota-
onadan "yuqorida" emas, balki u bilan "birgalikda" hamkorlik qilish; 4) ota-onalarni bolalar 
bog'chasi faoliyatiga tayyorgarlik ko'rish va ishtirok etishga jalb qilish. Maktabgacha ta'lim 
tashkilotsi va oila o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning yangi tizimining afzalliklari: - ta'lim 
jarayonining barcha ishtirokchilarining bolalarni rivojlantirish va tarbiyalashda birgalikda 
ishlashga ijobiy hissiy munosabati; - har bir tarbiyalanuvchining individualligini hisobga 
olish; - ota-onalarga bolani rivojlantirish va tarbiyalashda yo'nalish tanlashda yordam berish; 
- oila ichidagi aloqalarni, ota-onalar o'rtasidagi hissiy muloqotni mustahkamlash; - 
maktabgacha ta'lim tashkilotlarida va oilada bolani rivojlantirish va tarbiyalashning yagona 
dasturini amalga oshirish imkoniyati; - oila turini va oilaviy munosabatlar uslubini hisobga 
olish imkoniyati; - ota-onalar uchun bolalar bog'chasining ochiqligi va foydalanish 
imkoniyati; - bolalarni rivojlantirish va tarbiyalashda o'qituvchilar va ota-onalarning 
hamkorligi; - rivojlanayotgan muhitni yaratishda ota-onalarning ishtiroki; - bolani 
rivojlantirish, o'qitish va tarbiyalashdagi muammolarni aniqlash. Oila bilan ishlashda 
maktabgacha ta'lim tashkilotsining vazifalari: 1) ota-onalarni maktabgacha ta'lim 

---

85 
tashkilotsidagi ta'lim jarayonining mazmuni va metodikasi bilan tanishtirish; 2) ota-
onalarning psixologik-pedagogik ta'limi; 3) ota-onalarni bolalar bilan birgalikdagi faoliyatga 
jalb qilish; 4) ayniqsa muhtoj oilalarga bolalarni tarbiyalashda yordam berish; 5) ota-
onalarning bolalar bog'chasining ijtimoiy sheriklari bilan o'zaro munosabati; 6) ota-
onalarning tashkilot mutaxassislari bilan yaqin aloqasi. Oila bilan ishlash jarayonida 
maktabgacha ta'lim tashkilotsi oilaviy tarbiya an'analarini qayta tiklash, ota-onalar, bolalar 
va o'qituvchilarni qiziqish va sevimli mashg'ulotlar birlashmalariga jalb qilish, oilaviy bo'sh 
vaqtni birgalikda tashkil etish bilan bog'liq muammolarni hal qiladi. 

Ijtimoiy muhofazaga muhtoj bo‘lgan ota- onalar bilan ishlash.
Maktabgacha yoshdagi farzadini tarbiyalayotgan ota-onalarga tavsiyalar:
- Farzandlaringiz qandaydir harakatlarni bajarayotgan bo’lsa, u bilan suhbatni boshlab, 
uning xatti-harakatlariga izoh bering. 
-
Farzandingiz bilan muloyim, tinchlantiruvchn, tetiklashtiruvchi oxangda 
gaplashing. 
-
Agar farzandingiz siz bilan suhbatlashayotgan bo’lsa, uni diqqat-e’tibor hamda 
hamdardlik bilan eshiting. 
-
Bolaga nisbatan aniq va qat’iy talab ko’ying. 
-
Kichkintoy bilan qisqa jumlalar yordamida gaplashing 
-
Bola bilan bo’ladigan suhbat davomida iloji boricha ko’proq narsalarning nomini 
aytishga harakat qiling. 
- Sizning bolaga qaratilgan tushuntirishlaringiz sodda va tushunarli bo’lsin. 
-
Bola bilan suhbatda sabr-toqatli bo’ling. 
-
Boladagi savol berishga bo’lgan intilishni ko’llab-quvvatlang. 
- Biron bir ishni yaxshi bajarganda bolani taqdirlash uchun maqtash va o’pib 
qo’yishdan tortinmang. 
-
Kichkintoyingizdagi turli narsalarga bo’lgan qiziqishni rag’batlantiring.
-
Farzandingizga boshqa bolalar bilan birga o’ynash imkoniyatini yaratishga harakat 
qiling. 
-
Farzandingiz yangi taassurotlarga ega bo’lishi va ular to’g’risida so’zlab berishi 
haqida qayg’uring. 
-
Kichkintoyingiz bilan birgalikda sayr qiling, xatto ovqatni ham u bilan birga 
pishiring, har bir bajarayotgan ishingizda farzandingiz "sizga yordam berishini" tashkil qiling. 
-
Farzandingiz o’z ism-sharifini bilib olishiga ko’maklashing.
-
Agar bolangiz mashinachalarni, kemachilar yoki turli xil saqich kog’ozlarni va x.k. 
yig’ishga kirishgan bo’lsa, bu ishni u bilan birgalikda bajarishga, unga yoqadigan narsalarga 
nisbatan qiziqish uyg’otishga harakat qiling. 
-
Farzandingiz bilan birga muzey, ko’rgazma, kutubxonalarga tashrif buyuring. 
-
Xazil-mutoyiba xissini yo’qotmang. 
-
Bolangiz bilgan turli o’yinlarni o’ynang. Farzandingiz biror narsani gapirib 
berayotganida uning gapini bo’lmang, bolangiz fikrini tugatmasdanoq "bo’ldi tushundim" deb 
to’xtatmang. U gapirayotgan gapga qiziqish bilan qarang. 
-
Bola bajara olmaydigan ishni qilishga uni majbur qilmang.
-
Boladan birdaniga ko’p narsa talab kilmang. Dastlab uni mustakil ravishda
o’yinchoqlari yoki o’z xonasini tartibga solishga o’rgating. 
-
"Unaqa emas, mana bunaqa qiling", - deb bolani xadeb to’g’irlayverish yaramaydi. 
-
"Yo’k, bu qizil emas" degandan ko’ra "bu ko’k" deyish yaxshiroq. 
-
Bolani boshqa odamlar orasida tanqid qilmang. 
-
Bolaga nisbatan xaddan tashqari ko’p qonun-qoidalar o’rnatmang. U sizga umuman 
e’tibor bermasdan qo’yyadi. 

---

86 
-
Boladagi o’zgarishlar, ya’ni uning oldinga siljishi va yutuqlari ko’ngildidek 
emasligi uchun xaddan tashqari tashvishlanmang. 
-
Farzandlaringizni boshqa bolalar - aka-ukalaringiz, qo’ni-qo’shnilar, tanish-bilish 
va qarindoshlaringizning farzandlari bilan solishtirmang. 
Ota-onalar va tarbiyachilar o’rtasida samarali hamkorlik qilishning tamoyillari: 
-
Ota - ona va tarbiyachi o’rtasida o’zaro hurmat 
-
Ota - onalar va tarbiyachi - bog’cha o’rtasida bo’ladigan muloqatning kelishilgan 
usulini boshidan belgilab olish kerak. 
-
Yaqin aloqalarni saqlab turshn uchun, o’zaro kelishgan holda davomli uchrashuvlar 
tashkil qilish. 
-
Ota-onalarning tajribasidan kelib chiqib, ularni xona - bog’chadagi turli 
mashg’ulotlarga jalb etilishi ta’minlash. Oilalardagi madaniy xilma-xillikni xurmat qilib, 
mashg’ulotlar va bog’cha tadbirlari orqali xilma-xillikni targ’ib qilish. 
-
Oila va bolaning kuchli tomonlariga diqqatni qaratish. 
- Ota-onalar va tarbiyachi o’rtasida bola va oilaga tegishli axborot almashilganda, 
qatьiy ishonchga amal qilish. Hamkorlik qilishda ishonch juda muhim hisoblanadi. 
Muhim ma’lumotlar: 
-
Bolaga ota-onasining tashqi ko’rinishi, ularning ayrim fazilatlari va kasalliklari 
irsiy meros bo’lib o’tishi mumkin. Ammo bolaning rivojlanishi atrof muhit va tarbiyaning 
kuchli ta’siri ostida bo’ladi. 
-
Motsart uch yoshligida birinchi kontsertini berganda, ko’p kishilar “U tug’ma 
daxo” deyishgandi. Ammo Motsart yoshligining taxlili shuni ko’rsatadiki, uning otasi o’g’liga 
nisbatan juda e’tiborli bo’lib, uning kelajakda ko’zga ko’rinarli musiqachi bo’lib yetishishini 
juda istagan. Garchi Motsartning musiqiy qobiliyati barvaqt namoyon bo’lgan bo’lsa ham, u 
tug’ma daxo bo’lmaganligi haqiqatga yaqinroq. Uning qobiliyati yoshligidan zarur muhitni 
yaratgani va a’lo ta’lim-tarbiya ta’sirida rivojlandi. Aksincha, bolaning tabiiy qobiliyatlari 
rivojlantirishga ko’mak bermaydigan muhitda yashashi uning muvaffaqiyatiga erishish 
imkoniyatini kamaytiradi.