“Мактабгача ёшдаги боланинг нутқ маданиятини ўстиришда мтм ва оила ҳамкорлиги”

1,5-2 ёшли болалар учун қуйидаги ўйинларни тавсия этиш мумкин: 
“Ҳайвонот оламида” бу машғулот учун уч-тўртта ҳайвоннинг сурати 
керак бўлади. (суратлар, албатта, рангли ва тиниқ бўлиши керак). Бу 
суратларни болага кўрсатинг. Расмдаги ҳар бир ҳайвоннинг қандай овоз 
(масалан, итнинг вовиллаши, сигир “му-у-у”, эчки “ме-е-е” ва ҳ.к.) чиқарса, 
сиз ҳам шундай овоз чиқаринг. Кейин эса бу товушларни болангиз билан 
биргаликда чиқаринг. Аста-секин бу ҳайвонларни одамлар нима учун уйда 
боқишлари ҳақида болангизга гапириб беринг. Бир неча муддат ўтгач, 
болалардан ёввойи ҳайвонлар билан таништиринг. Уй ҳайвонлари ва ёввойи 
ҳайвонлар ҳақида тушунча бериб ўтар экансиз, асло болаларни “Ҳозир у сени 
еб қўяди” ёки “Айтганимни қилмасанг, унга бериб юбораман”, деб 
қўрқитманг. Акс ҳолда, болани қўрқоқ қилиб қўйишингиз ёки бу каби 
машғулотлардан бездириб қўйишингиз мумкин. 
“Предметларни йиғиш”. Болангизнинг қўлига саватча беринг. Ерга эса 
бир неча хил ёрқин рангдаги предметларни ёйиб чиқинг. Боланинг 
қимладиган иши бир хил рангдаги предметларни териш бўлади. Тўғри, 
болалар ҳали рангларнинг номини билмаслиги мумкин, лекин у дастлаб 
кўрсатилган рангдаги предметларни саватчага териши керак. Агар болангиз 
бошқа рангдаги предметни ҳам савтчага ташлаб юборса, бу рангнинг бошқа 
эканлигини тушунтиринг. Ўйин бошида фақат иккита рангдаги, кейинги 

---

сафар яна бошқа рангли предметлардан фойдаланишингиз мумкин. Бу ўйин 
болани рангларни бир-биридан ажрата олишга ёрдам беради. 
Шунингдек, предметлар номини ўрганиб, тўғри талаффуз қилишга ҳам 
ёрдам беради. Ўйин пайтида аста-секинлик билан рангларнинг номини 
такрорлаб туриш лозим.
2-3 ёшга тўлган болалар жуда қизиқувчан бўлганлиги учун улар 
тамонидан берилган ҳар бир саволга эринмасдан, аниқ жавоб беришга 
ҳаракат қилиш керак. Аниқ жавоб бериш билан бирга сўзларни содда ва 
равон тарзида баён этишингиз лозим. Кўпинча бу даврда кичкинтойлар 
ўзларини бошқара олмайдилар. Катталарнинг тўғридан-тўғри “Жим тур!”, 
“Жим ўтир!” ёки “Тўполон қилма!” каби буйруқ оҳангидаги гаплари ва 
насиҳатлари уларга таъсир қилмайди. 
Ҳеч аҳамият берганмисиз, автобус ёки бошқа транспорт воситасида 
кетаётган оналар болаларнинг: “Бу нима?”, “Нега”, “Нега унақа?”, “Мана 
бунақа бўлса-чи?”каьи саволларига тўғри ва тушунарли қилиб жавоб 
беришга ҳаракат қиладилар. Болакайнинг бераётган саволлари ҳам ўринли ва 
мантиқан тўғри. Чунки аввал бу боланинг саволларига жавоб берибгина 
қолмай, маълум миқдорда маълумот ҳам бериб бўлган. Энди бу 
кичкинтойнинг табиат ва атроф-муҳит билан қизиқиши янада ортаверади. 
Натижада, боланинг анфақат нутқи, балки тафаккури ҳамда нарсалар 
ҳақидаги тасаввури ҳам ортиб боради. Бошқа оналар эса навбат кутиб 
ўтирганларидами, транспорда кетаётганларидами болаларнинг бераётган 
саволларига жовоб бермай, уларни жеркиб: “Билмадим, жим тур, жим 
ўтирасанми ёки йўқми?” деб койиб берадилар. Бунинг натижасида 
болаларнинг қизиқишлари аста сўниб боради. Бу эса, уларнинг руҳиятига, 
нутқининг, тафаккурининг ривожига салбий таъсир этади. Бир неча 
йиллардан сўнг бундай оналар “Болам ҳеч нарса билан қизиқмайди ёки