Мактабгача ёшдаги болаларда матбуот материаллари асосида одоб маданиятини шакллантириш

1.3 Maktabgacha yoshdagi bolalarda odob madaniyatini shakllantirishda 

matbuot materiallaridan foydalanishning hozirgi holati va imkoniyatlari 

Bugungi  bolalar  qayerda  yashashidan  qat’iy  nazar,  doimiy  ravishda  ijtimoiy, 

siyosiy,  ekologik,  ilmiy,  texnikaviy  va  industrial  sohalardagi  o’zgarishlar  bilan 

to’qnash  kelishlariga  to’g’ri  keladi.  Bolaning  rivojlanishi  va  o’sishi  uzluksiz  davom 

etadigan  jarayondir.  Bu  davrda  uning  shaxs  sifatida  shakllanishi,  ilk  bor  olamni 

atrofdagi  ashyo  va  buyumlar  orqali  anglab,  undan  o’zicha  ma’no  topishga  intilishi, 

qiziqish  va hissiyotlari  rivojlanishini  kuzatamiz. 

Hayotning  har  bir  davri,  rivojlanish  xususiyatlari  va  ehtiyojlariga  ko’ra  o’ziga 

xos  bosqichlarga  ega.  Bolaning  o’sib,  ulg’ayishida  maktabgacha  bo’lgan  davrni 

shular  sirasiga  kiritish  mumkin.  Bolalar  ohangraboli  olam  hisoblanib,  juda  tez  o’sish, 

rivojlanish  va  o’zgarishlar  ichida  yashaydilar.  Bu  farzand  tarbiyasida  aynan  shu  palla 

qanchalik  ahamiyatli  ekanining  yana bir isbotidir.  

Mustaqillikning  dastlabki  yillaridan  boshlab  O’zbekistonda  ta’lim  sohasini 

bosqichma-bosqich,  aniq  maqsadlarga  yo’naltirilgan  holda  isloh  qilish  bo’yicha 

uzoqni ko’zlagan  dasturlar amalga  oshirilmoqda.  

Prezidentimiz  Islom  Karimov  tashabbusi  bilan  qabul  qilingan  ―Ta’lim 

to’g’risida‖gi 

hamda 

―Kadrlar 

tayyorlash 

milliy 

dasturi‖gi 

Qonunlar 

mamlamkatimizni  ravnaq  toptirishda,  yosh  avlodning  ma’naviy  kamolotini  yanada 

yuksaltirishga  xizmat  qilinmoqda.  Mamlakatimiz  ta’lim  sohasida  uzduksiz  va  uzviy 

ta’lim  tizimini  joriy  etildi.  Bu  tizimning  ilk  bosqichi  sanalgan  –  maktabgacha  ta’lim 

muassasalari  sog’lom  va  har  tomonlama  barkamol  shaxsni  tarbiyalash  va  maktabga 

ta’limiga  tayyorlashni  o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan. 

Bola  maktabgacha  ta’lim  muassasidan  maktabga  qadam  qo’yganida  uning 

dunyoqarashi ilk  o’quv dasturlarini  qabul qilishga  tayyor darajaga  yetishi  zarur. 

Hozirgi  kunda  Respublikamizda  4978  ta  maktabgacha  ta’lim muassasasi faoliyat 

yuritmoqda.  Ularda  2  dan  7  yoshgacha  bo’lgan  539 065  nafar  bola  ta’lim-tarbiya 

olmoqda.  Mazkur  maktabgacha  ta’lim  muassasalarida  52 515  nafar  tarbiyachilar, 

bolalar  tarbiyasini  shakllantirishda  qalb  qo’rini  berib,  o’z  zamonaviy  bilim-

tajribalarini  samarali  qo’llamoqdalar. 

---

 

24 

Ushbu  tizimni  barqaror  rivojlantirish  maqsadida  2011  yilda  ―Maktabgacha 

yoshidagi  bolalar  rivojlanishiga  qo’yilgan  davlat  talbalari‖ning  takomillashtirilgan 

varianti  asosida  qayta  ishlangan  ―Bolajon‖  dasturi  YuNISEF  xalqaro  tashkiloti  bilan 

hamkorlikda  amaliyotga  joriy  etildi.   

―Bolajon‖  tayanch  dasturi  mazmuni  quyidagi  muhim  yo’nalishlarni  qamrab 

olgan: 

1. Bolalarni  jismoniy  rivojlantirish,  o’z-o’ziga xizmat  va gigiyena. 

2. Bolalarni  ijtimoiy-hissiy  rivojlantirish. 

3. Bolalarning  nutqi, o’qish va savodga tayyorlash. 

4. Bolalarning  bilish  jarayoni,  atrof-olam  to’g’risida  tasavvurga  ega  bo’lishi  va 

uni  anglashi. 

5. Bolalarda  tasviriy  san’atga nisbatan qiziqishni  uyg’otish. 

6. Bolalarda  musiqiy  qobiliyatni  tarkib toptirish. 

7. O’yin vositasida bolalarning uyg’un rivojlanishini  ta’minlash. 

Dastur  mazmun-mohiyati  bilan  bolalarning  psixofiziologik  kamol  topish 

tamoyilidan  kelib  chiqib,  ularning  tevarak-atrofdagi  narsa-buyum  va  voqyea-

hodisalarga  munosabati  hamda  turli  faoliyat  sohalari  bilan  o’zaro  birgalikda  harakat 

qilishlarini  nazarda tutadi. 

Dasturda  o’zbek  xalq  og’zaki  ijodi,  xalq  o’yinlari,  musiqasi,  raqslari,  amaliy 

san’at  asarlari  va  tabiatiga  katta  ahamiyat  berilgan.  Shuningdek,  dasturda  boshqa 

xalqlarga  hurmat  hissini  tarbiyalash,  chidamlilik,  sabr-toqatlilikni  tarkib  toptirish 

nazarda 

tutilgan 

hamda 

bolalarni 

mehr-shafqat, 

intizomlilik, 

go’zallikka, 

xayrixohlikka  o’rgatishga alohida  e’tibor qaratilgan. 

―Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi‖  g’oyalarini  amaliyotga  tatbiq  etish 

Respublika  ta’lim  tizimida  olib  borilayotgan  islohotlar  muvaffaqiyatini  ta’minlash, 

maktabgacha  ta’lim  muassasalarida  faoliyat  olib  borayotgan  tarbiyachilarining 

ma’naviy  qiyofasi hamda kasbiy mahoratlariga  ham bog’liqdir. 

Hozirgi  kunga  qadar  maktabgacha  ta’lim  muassasasi  pedagogining  kasbiy 

faoliyati  pedagog va psixologlarning tadqiqot predmeti bo’lib qolmoqda. Tadqiqotlar 

natijalari  maktabgacha  ta’lim  muassasasi  tarbiyachisi  pedagogik  faoliyatining  o’ziga 

---

 

25 

xosliklari  yaratuvchanlik,  insonparvarlik,  ijodiylik,  jamoada  ishlay  olish  kabilarda 

yorqin  namoyon  bo’lishini  ko’rsatadi.  Mazkur  o’ziga  xosliklar  ilk  va  maktabgacha 

yoshdagi  bolalarni  tarbiyalovchi  pedagog  faoliyatida  o’z  aksini  topishi  lozim. 

Go’daklik  chog’idanoq  rivojlanishi  uchun  maqbul  shart-sharoit  yaratish  eng  avvalo, 

tarbiyalanuvchilarning  yosh  xususiyatlarini  hisobga  olishni  talab  etadi.  Tug’ilganidan 

boshlab  to  maktab  ta’limiga  tayyorlashga  qadar  bo’lgan  bosqich  shaxs 

rivojlanishining  boshqa  yosh  davrlaridan  farqli  ravishda  keyinchalik  bola  istalgan 

sohaga  doir  maxsus  bilim  va  ko’nikmalarni  egallashi  hamda  faoliyatning  xilma-xil 

turlarini  o’zlashtirishi  uchun  asos  bo’ladigan  uyg’un  tarzda  amalga  oshuvining 

ta’minlashini  talab  etadi.  Chunki  maktabgacha  yoshda  bola jamiyatning har bir a’zosi 

uchun  zarur  bo’lgan  jismoniy  va  psixologik  sifatlarga  ega  bo’lib,  inson  sifatida 

shakllanadi.  Bola  rivojlanishi  uchun  zarur  bo’lgan  jismoniy  va  psixologik  sifatlar  esa 

ongli  ravishda  dunyoni  anglash,  fikr  yuritish,  boshqa  kishilar  bilan  muloqot  qilish, 

o’z xatti-harakatlarini  boshqara olish orqali qo’lga kiritiladi. 

Maktabgacha  yoshdagi  bola  shaxsining  rivojlanishida  tayanch  vazifani 

tarbiyachining  qo’yilgan  talablarga  kanchalik  muvofiq  ekanligi  belgalab  beradi. 

Maktabgacha  ta’lim  muassasasi  tarbiyachisi  eng  avvalo,  bolaning  kelajagi,  taqdiri 

uchun  yuksak  mas’uliyatni  to’la  anglab  yetishi  zarur.  Faqatgina  maktabgacha 

yoshdagi  bola  rivojining  muhim  qadriyat  ekanligini  tushunishgina  emas,  balki  bola 

rivojlanishi  qonuniyatlariga  doir  bilimlarni  ham  egallash  juda  muhimdir.  Ana 

shunday  qonuniyatlardan  biri  bolaning  jismoniy  va  psixik  rivojining  uni  o’rab  turgan 

atrof-muhit  bilan  bog’liqligidir.  Mazkur  qonuniyat  o’z  navbatida  maktabgacha  ta’lim 

muassasasi tarbiyachisining  quyidagi  ikkita  muhim  funksiyasini  belgilab  beradi: 

1)  bolalarni  muvafaqqiyatli  tarbiyalash  uchun  zarur  pedagogik  shart-sharoitlar 

yaratish; 

2)  ularning 

hayotiy 

faoliyati 

xavfsizligini 

ta’minlash  va  salomatligini 

mustahkamlash. 

Maktabgacha 

yoshidagi 

bolalarga 

ta’lim-tarbiya 

berishning 

asosiy 

yo’nalishlaridan  biri  –  bolalarni  jismoniy,  aqliy  va  ma’naviy  jihatdan 

rivojlantirishdir.  Ularning  tug’ma  layoqati,  qiziqishi,  ehtiyoji  va  imkoniyatlarini 

---

 

26 

hisobga  olgan  holda,  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlar  asosida  uzviy  ta’lim 

berishga hamda maktabga  tayyorlashdan iborat. 

Maktabgacha  ta’lim  tizimida  olib  borilayotgan  tub  islohotlardan  maqsad,  yosh 

avlodni  tarbiyalashda  ularning  ma’nan  va  jismonan  barkamol  bo’lib  voyaga 

yetishishlari  mustahkam  poydevor  yaratishdir.  Zero,  ertangi  yosh  avlod  ilk  tarbiyani 

maktabgacha ta’lim  muassasalaridan  oladi.  

Maktabgacha  ta’lim  muassasalari  tarbiyalanuvchilarini  ma’naviy-axloqiy  ruhda 

tarbiyalashda  matbuotning  ham  roli  katta.  Bu  borada  ―Maktabgacha  ta’lim‖ 

jurnalining  faoliyati  e’tiborga  molik.  1992  yil  yanvardan  ―Maktabgacha  tarbiya‖ 

nomi  bilan  chiqqan.  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1995  yil  13-

aprel  127-sonli  qaroriga  asosan  ―Maktabgacha  tarbiya‖  jurnali  negizida  ―Sog’lom 

avlod  uchun‖  jurnali  tashkil  etilgan.  1999  yil  yanvardan  ―Maktabgacha  ta’lim‖  nomi 

bilan  qaytadan  chiqa  boshlagan.  ―Maktabgacha  ta’lim‖  jurnali  O’zbekiston  matbuot 

va  axborot  agentligi  tomonidan  2007  yil  3-yanvarda  0100-tartib  raqami  bilan 

ro’yxatdan o’tkazilgan. 

Biz  tadqiqotimiz  davomida  matbuot  materiallarini  qaysi  mashg’ulotlar  orqali 

bolalalarga  yetkazish  mumkinligini  aniqlash  maqsadida  mashg’ulot  dasturini  ko’rib 

chiqdik.  Bunda  biz  katta  guruh  tarbiyalanuvchilarining  o’quv-mashg’ulot  dasturlariga 

diqqatimizni  qaratdik.