Maktab menejmenti asoslari

O’qituvchilarning kasbiy kompetentliligi va uning komponentlari

Kadrlar tayyorlash milliy dasturida uzluksiz ta’Iim tizimining eng asosiy osqichlaridan biri sifatida kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash bosqichi keltirilgan bo'lib, ta’Iim tizimini isloh qilish jarayonlarida pedagog xodimlarning malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash jarayonlari ishtirokchilariga zaruriy va yetarli darajada shart-sharoitlarni yaratib berilishidan asosiy maqsad har tomonlama rivojiangan, yangilanish va rivojlanish jarayonlariga moslashuvchan, yuksak ma’naviy va pedagogik madaniyatga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil fikriash va innovatsion faoliyat ko'rsata olish mahoratiga ega bo'Igan, jamiyat, davlat va oila oldida o'z javobgarligini his etadigan o'qituvchi shaxsini tarbiyalashdan iborat.

Ta'Iim tizimini isloh qilish jarayonlarida qisqa vaqt ichida amalga oshirilayotgan o'zgartirishlar va yangiliklar asosida pedagog xodimlarga belgilanayotgan zamonaviy talablar ta’Iim va yoshlar to'g'risidagi hukumat tomonidan qabul qilingan qaroriarning mazmun-mohiyati va ahamiyatini tushunib yetadigan hamda targ'ibot qiladigan; o'z fanini chuqur biladigan, pedagogik jarayonlarda o'quvchilarning sub’yektivligini va faolligini oshirishga alohida ahamiyat qaratadigan; o'zaro do'stona munosabatlarga asoslangan hamkorlikda faoliyat ko'rsatish ko'nikmalariga ega bo'Igan; pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish, o'quvchilar va pedagoglar hamkorligini shakllantirish va muvofiqlashtirish, pedagogik jarayonlarda motivlashtirish, refleksiv faoliyat jarayonlarini tashkil etish asosida refleksiv ta’Iimiy muhitni shakllantirish yo'nalishlarida zaruriy bilim, ko'nikma va malakalarga ega bo'Igan o'qituvchi shaxsini shakllantirishni taqozo etadi.
Demak, ta’Iim muassasalari o'qituvchilarining o'z funksional vazifalarini amalga oshirish jarayoni pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarishga yo'naltirilgan vazifalarni amalga oshirish jarayoni bo'lib, pedagogik jarayonlarda ko'zlangan natijaiarga erishish uchun belgilangan maqsadlar yo'nalishidagi sub’yekt (o'qituvchi-o'quvchi)lar faoliyatini rejalashtirish, tashkil etish, nazorat qilish, tahlil qilish va baholash, pedagogik jarayonlarda bevosita va bilvosita ta’sir ko'rsatish orqali sub’yektlarning faoliyatini muvofiqiashtirishni nazarda tutadi.
Shunday ekan, ta’Iim muassasalari o'qituvchilarining funksional vazifalaridan biri pedagogik jarayonlarda maqsadga erishish uchun ta’Iim jarayoni sub’yekti sifatida o'quvchilarning faoliyatini muvofiqlashtirish va faolligini oshirish'dan iborat bo'lib, ular o'z navbatida o'zini-o'zi, o'z faoliyatini, bir so'z bilan aytganda ta’Iim-tarbiya jarayonini boshqaradilar, mazkur faoliyat o'z navbatida o'qituvchilar va o'quvchilarning do'stona munosabatlarga asoslangan o'zaro hamkorlikdagi boshqaruv faoliyatini ifodalaydi. Mazkur jarayonda do'stona munosabatlarga asoslangan hamkorlikdagi boshqaruv faoliyatini tashkil etish zaruriyatini belgilovchi bosh mezon bu pedagogik jarayonning ta’lim- tarbiyaviy va rivojiantiruvchi maqsadlari bo'lib, unga erishish uchun vazifalar belgilash, tashkil etiladigan faoliyatni oldindan rejalashtirish, amalga oshirish yo'l-yo'riqiarini tanlash, bajariladigan vazifalarni taqsimlash, belgilangan maqsadga erishish uchun tashkil etiladigan jarayon ishtirokchilari faoliyatini muvofiqlashtirish o'qituvchidan o'ziga xos bilim, ko'nikma va malaka, pedagogik va kasbiy mahorat, kasbiy tajriba va qobiliyat talab etadi.
Do'stona munosabatlarga asoslangan hamkorlikdagi boshqaruv faoliyatini tashkil etish jarayoni ta'Iim-tarbiya jarayoni sub’yektlari hisoblangan o'qituvchilar va o'quvchilar faoliyatiga tegishli bo'Igan jarayon bo'lib, pedagogik jarayonlarda ko'zlangan natijaiarga erishishda mazkur jarayonning samaradorligi o'qituvchining kasbiy kompetentliligi darajasiga bog'liq bo'ladi. Lekin, ko'pchilik mutaxassislar ta’Iim-tarbiya jarayoni hamda mazkur jarayon sub’yektlari faoliyati samaradorligi ko'p jihatdan o'qituvchining qancha muddat pedagogik faoliyat bilan shug'ullanganiga, ya'ni o'z pedagogik faoliyati jarayonida orttirgan tajribasiga bog'liq deb hisoblaydllar. Bizning fikrimizcha, pedagogik jarayonlarni tashkil etish, boshqarish, sifat va samaradoriigini barqaror rivojiantirishda o'qituvchilarning faoliyati samaradoriigi asosan ularning pedagogik jarayonlar va ularni tashkil etish va boshqarish yo'nalishidpgi tushunchalari, bilimi, ko'nikma va malakalari darajasiga hamda ularning shaxsiy xususiyatlari va kasbiy ahamiyatga ega bo'Igan shaxsiy sifatlari, shuningdek, qobiliyatlari, mahorati va kasbiy tajribasiga bog'liq bo'ladi.
Chunki o'qituvchi shaxsi pedagogik jarayonlarni tashkil etish, boshqarish, sifat va samaradoriigini oshirish hamda o'quvchilar faoliyatini muvofiqlashtirishda boshqaruvchi sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan, o'qituvchi pedagogik jarayonlarni ham boshqaruvchisi, ham ishtirokchisi sifatida tegishli ma’Iumotga, kasbiy tayyorgarlikka va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo'lish zaruriyati bejiz belgilanmagan.
Demak, kompetentli o'qituvchi ta’Iim-tarbiya jarayonini samarali tashkil etish va boshqarish yo'nalishida zaruriy tushunchalarga ega bo'Igan, yosh davrlar psixologiyasini yaxshi biladigan, boy va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo'Igan, ta’Iim jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tatbiq eta oladigan, tegishli ma’Iumoti va kasbiy tayyorgarligi bor, yuksak pedagogik mahorat va boy kasbiy tajribaga ega bo'Igan pedagog shaxsini ifodalaydi.
O'qituvchilarning kasbiy kompetentliligi ta'Iim muassasasi faoliyatini ilmiy asoslarda tashkil etish va boshqarish yo'nalishidagi tushunchalar darajasi, uning tashkilotchilik, tadqiqotchilik, boshqaruvchilik va pedagogik qobiliyati va ko'nikmasi, uning o'zini-o'zi rivojiantirishga va uzluksiz mustaqil ta’Iim olishga bo'Igan moyilligi, intilishlari, shuningdek, zamonaviy talablar asosida pedagogik jarayonlarni tashkil etish, unda o'quvchilar faolligini ta’minlash va faoliyatini takomillashtirish imkoniyatlari orqali aniqianadi. Demak, ta'lim,-tarbiya jarayonlarini ilmiy asoslarda tashkil etish, o'quvchilar faolligini ta'minlash va faoliyatini muvofiqlashtirish asosida pedagogik jarayonlarning sifat va samaradorligini ta'minlashda zamonaviy yondashuvlarga asoslanadigan, yuksak axloqiy sifatlarga ega bo'Igan, o'zini-o'zi va o'z faoliyatini o'zi tahlil qiladigan va ob’yektiv baholay oladigan, boy falsafiy va ma’naviy dunyoqarashga, psixologik-pedagogik va’ tashkiliy-texnologik salohiyatga ega bo'Igan, shuningdek, axborotlar to'plash, tahlil qilish, ob’yektiv baholash, qayta ishlash va axborotlar almashinish, pedagogik jarayonlarda vujudga kelgan muammoli vaziyatlarda ta’Iim oluvchilar faolligini ta'minlash va faoliyatini muvofiqiashtirish, pedagogik jarayonlar samaradorligiga va o'quvchilar faolligiga salbiy ta’sir ko'rsatuvchi omillarni oldindan aniqiash asosida ta'Iim-tarbiya jarayoni samaradorligini oldindan ko'rish ko'nikmalariga ega bo'Igan hamda ta’Iim-tarbiya jarayoni sub’yektlari faoliyatini ilmiy asosda tashkil etish va boshqarish, muvofiqiashtirish, faolligini ta’minlash yo'nalishida zaruriy bilim, ko'nikma va malakalarga ega bo'Igan pedagogni kompetentli o'qituvchi deyishimiz mumkin.