Makroiqtisodiyotga kirish Reja

4.Resurslar, tovarlar va xizmatlar hamda daromadlarning doiraviy aylanishi

Har qanday iqtisodiy tizimda tovarlar va xizmatlarni takror ishlab chiqarish umumiy jarayonini resurslar, tovar va xizmatlar, daromadlar hamda xarajatlarning doiraviy oqimi modeli ko`rinishida tasavvur qilish mumkin. Bu sodda model makroiqtisodiy tahlil asosini tashkil etadi. Faqat xususiy mulkka tayangan ( ya`ni davlat ishtiroki mavjud bo`lmagan) yopiq iqtisodiyotda bunday doiraviy oqimi firmalar va uy xo`jaliklari o`rtasida amalga oshiriladi (2-chizma).

Uy xo`jaliklari ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan barcha iqtisodiy resurslarni resurslar bozoriga etkazib beradilar, korxonalar esa bu resurslarni sotib olib turli xil mahsulotlarga, xizmatlarga aylantiradilar, so`ngra esa ularni tayyor mahsulotlar va xizmatlar bozoriga etkazib beradilar. Ayni paytda “resurslar - tovarlar va xizmatlar” oqimiga qarama qarshi yo`nalishda “daromadlar - xarajatlar”ning ham doiraviy oqimi amalga


2-chizma. Sof bozor iqtisodiyoti sharoiti “resurslar - mahsulotlar”va “daromadlar – xarajatlar”ning doiraviy aylanishi modeli.

oshiriladi. YA`ni, uy xo`jaliklari o`zlari etkazib bergan iqtisodiy resurslar evaziga daromad oladi hamda ularni tovarlar va xizmatlar iste`mol qilish uchun sarflaydilar yoki aksincha korxonalar resurslar uchun sarf-xarajatlar qiladilar hamda tayyor mahsulotlarni sotish evaziga daromad oladilar.

Endi modelni sal murakkablashtiramiz - unga jamg’arma, investitsiya va moliya bozorini qo`shamiz.
Jamg’arma – bu oila xarajatlarining daromadlaridan kam bo`lishi natijasida to`plangan puldir. U bankka qo`yiladi yoki aktsiya, obligatsiyaga ketadi.
Investitsiya - bu umumiy kapital hajmini o`sishga yordamlashuvchi hamma xarajatlardir.
Investitsiya 2 xil bo`ladi: a) asosiy kapitalga investitsiya; b) tovar - moddiy zahiralarga investitsiya.
Iqtisodiy ma`noda oldin ishlatilgan moddiy boylik, ko`chmas mulk sotib olinsa investitsiya hisoblanmaydi, yangisini sotib olishgina investitsiyadir.
Moliya bozorlari - bu oila xo`jaliklaridan jamg’arish orqali firmalarga pul oqimlarini o`tkazish bilan shug’ullanuvchi iqtisodiy institutdir. Ularga banklar va moliyaviy oraga kiruvchilar (sug’urta kompaniya, pensiya fondi) kiradi. Bular pul jamg’armalarining yarmini o`zidan o`tkazadi, ikkinchi yarmi oila xo`jaliklari aktsiya, obligatsiya va boshqa qimmatbaho qog’ozlar sotib olish orqali o`tadi.