"makroiqtisodiyot"

Iqtisodiyotning investitsiya ajratishi 
Solou  modeli  kapitalni  faqatgina  bitta  turi  bor    deb  osongina  taxmin 
qiladi.xususan  dunyoda  juda  ko`p  turlari  mavjuddir.  Xususiy  sanoat  kapitalni 
ananaviy  turini  buldozerlar  va  po`lat  ishlab  chiqaruvchilar  shuningdek  kapitalni 
yangi  turlari  kompyuterlar  va  robitlarni  investetsiya  qiladi.  Hukumat  ham 
kapitalni jamoaga oid turlarini bular infrastruktura deb atalib yo`llar, ko`priklar 
va  kanalizatsya  tizimiga  sarmoya  qiladi.  Bundan  tashqari  inson  kapitali  deb 
nomlanuvchi blim va ko`nikmalar ham bor. 
Voyaga  yetganlarni  ish  bilan  taminlash  maqasadida  erta  bolalik  kunlaridan  
ishchi kuchi uchun ish o`rinlari yaratiladi. Garchi Solou modelida kapitalni turli 
turlari  mavjud  bo`lsada  faqat  jismoniy  kapitalni  bir  necha  o`rinlarda  inson 
kapitali  ham  talqin  etiladi.  Jismoniy  kapital  kabi  inson  kapitali  ham  tovarlar  va 
xizmatlar  sihlab  chiqarish  qobilyatini  oshiradi.  Inson  kapitalini  kuchaytirish 
o`qituvchilarni,  kutubxonachilarni  va  studentlar  shaklida  investetsiyalarni  taklif 
qiladi.  So`ngi  tadqiqotlar  iqtisodiy  o`sish  sohasida  yashash  standartlaridagi 
xalqaro  farqlarni  tushuntirib  inson  kapitalini  jismoniy  kapital  kabi  muhimligini 

---

174 
 
ta’kidlaydi.  Bu  xususda  modellashning  bir  yo`li    kapitalning  turi  deb  inson  va 
jismoniy kapitalni o`z ichiga oladi deb targ`ib qilinadi.
19
 
Siyosatchilar iqtisodiy o`sishni rag`batlantirish uchun iqtisodiyotda qanday 
turdagi kapitallar kerakligi to`grisida savol bilan murojaat qilishi kerak. Boshqa 
so`z bilan aytganda qanday turdagi kapitallar eng yuqori marjinal mahsulotlarni 
beradi?  E’tiborga  molikki,  siyosatchilar  investitsyalarni  jamg`arib  bozorda  bir 
hovuz  ajratishlari  lozim.  Kapitalning  eng  yuqori  marjinal  mahsuloti  ushbu 
tarmoqlar  hisoblanib  eng  yangi  moliyalashtirishda  bozor  foiz  stavkalari  ta’sirr 
qiladi. Ko`pchilik iqtisodchilar hukumat kapitalini turli xil turlari haqida “darajali 
o`yin  maydoni”  yaratish  kerak  misol  uchun;    kapitalning  barcha  turlari  uchun 
teng soliq tizimini joriy etishdir. Hukumat samarali kapital ajratish uchun bozorga 
tayanib ish yuritishi kerak.  
        Boshqa  iqtisodchilar  hukumatni  kapitalning  muayyan  shaklini  targ`ib  qilish 
lozimligini  maslahat  berishadi.  O`ylab  ko`ring,  misol  uchun;  texnologik  jarayon 
faolyati  iqtisodiy  faoliyatning  bir  tomon  mahsuloti  sifatida  keladi, agar  yangi  va 
ishlab chiqarish jarayonlari kapital qurilishi  
(o`rganish  deb  nomlangan  hodisa),  bo`lsa  bu  bo`lishi  mumkin.  Bunday  qiyofa 
(yoki  bilim  yoyilib)  texnologik  deb  nomlangan  qo`shimcha  mahsulotdir.    Tashqi 
omillar mavjud bo`lganda Solou modeli kapitalni ijtimoiy qaytishini, xususiy foyda 
imtiyozlarini  ,  kapitalni  ijtimoiy  oshishini  taklif  qiladi
20
.  Bundan  tashqari 
jamg`arma  kapitalining  ayrim  turlari  tashqi  omillar  olib  kelishi  mumkin,  misol 
uchun;  yangi  po`lat  zavodining  qurilishi  uchun  hukumat  investetsiyalarini 
rag`batlantirish va davlat solig`laridan foydalanib, unga tashqi omil sifatida tasir 
qiladi.  Bunday  sanoatning  muvafaqqiyatli  siyosati  ba’zan  o`lchash  imkoniyatiga 
ega bo`lish  uchun hukumatni xo`jalik faolyatida turli tashqi omillarda aniq tarif 
                                                           
19
Bobimiznning boshlarida, K ni faqat fizik kapital sifatida qaraganimizda, inson kapitali samarali mehnat parametri 
E ning ichiga kirib ketgan edi. Bu yerda taklif etilgan muqobil holat shuki inson kapitalini K ning bir qismi sifatida 
qarash. Shunday ekan E texnologiyani ifoda etadi inson kapitalini emas. Agar K kengroq tushunchani bersa, unda 
biz  mehnat  daromadi  deb  ataydigan  narsa  inson  kapitaliga  kelib  qoladi.  Natijada,  haqiqiy  capital  ulushi  ananaviy 
Cobb-Duglas qiymatidan taxminan 1/3 ga kattaroq bo’ladi. Ko’proq ma’lumot uchun, qarang N. Gregory Mankiw, 
David  Romer, and David N.  Weil, “A Contribution to the  Empirics of Economic  Growth,’’  Quarterly  Journal of 
Economics (May 
1992): 407–437. 
20
Paul Romer, “Crazy Explanations for the Productivity Slowdown,’’ NBER Macroeconomics Annual 2 (1987): 
163–201.
 

---

175 
 
berishi  ta’kidlab  o`tiladi.  Ko`pchilik  iqtisodchilar  ikkita  sababga  ko`ra  sanoat 
siyosatiga ishonishmaydi.  Birinchidan, turli sohalarda tashqi omillarda aniqlash 
deyarli bo`lmagan siyosat bo`lsa, yomon o`lchov asosida tasodifan o`shanga yaqin 
bo`lsa umuman bundan yomonroq siyosat bo`lmaydi. Ikkinchidan, siyosiy jarayon 
mukammal  bo`lmasa  qachonlardir  hukumat  subsidiyalari  bilan  mukofotlash 
sanoatning  biznesini  o`z  ichiga  oladi  va  tashqi  omillar  tasirida  soliq  imtiyozlari 
mukofotlari har ikkisi ham siyosiy tasir ostida bo`lshi  ehtimoldan yiroqdir. 
 
Hukumatni  o`z  ichiga  oladigan  kapitalning  bitta  turi  mavjuddir  bu  ham 
bo`lsa  ijtimoiy  capital  hisoblanadi.  Mahalliy  ,  davlat  va  federal  hukumatlar  har 
doim yangi yo`llar, ko`priklar, tranzit tizimlarini moliylashtirishi kerak bo`lsa qarz 
olishlari lozimdir. 2009-yilda birinchi iqtisodiy taklifni prezidentlardan biri Barak 
Obama  harajatlarni  oshirish  infratuzulmasini  taklif  qilgan  edi.  Bu  siyosat  qisqa 
muddatli oshirish (biz bu kitobda keyinroq muhokama qilamiz) maqsadi jami talab 
va  qisman  taminlash  uchun  ijtimoiy  kapital  va  uzoq  muddatli  iqtisodiy  o`sishni 
yaxshilashdir. Iqtisodchilar orasida bu siyosat ham himoyachilar ham tanqidchilar 
edi.  Biroq  ularning  hammasi  davlat  kapitali  marjinal  mahsulotni  o`lchashi  qiyin 
deb qabul qilishdi. Xususiy kapital osonlik bilan hosil qilinsa kompaniyaning o`z 
kapitali  evaziga  ijtimoiy  kapital  foydalari  kam  bo`ladi.  Bundan  tashqari  xususiy 
kapital  esa  investetsiyalar  sarf  qilish  bilan  investorlar  o`z  pul  mablag`ini 
taqsimlash, ijtimoiy kapital uchun resurslar va siyosiy jarayon va soliq to`lovchini 
moslashtruvchi  taklifdir.  Bu  juda  keng  tarqalgan,  chunki  “hech  qayerda