"makroiqtisodiyot"

Tejash darajasini o`zgarishi 
Yuqoridagi  hisoblar  AQSH  iqtisodiyotidan  barqaror  holat  oltin  qoidasiga 
ko`chgan  bo`lib  siyosatchilar  milliy  jamg`armalarini  kuchaytirish  kerakligini 
ta’kidlaydi.  Ammo  qanday  qilib?  Biz  uchinchi  bobda  oddiy  buxgalteriyaning  bir 
masalasi  sifatida  katta    milliy  tejashni  yuqori  xususiy  jamg`arma  yoki  jamoa 
tejashi  deb  tushunishimiz  mumkin.  Bu  ikki  birikma  bahslar  davomida  qaysi  biri 
samarali bo`lishi mumkinligi ixtiyoriydir.  
 
Hukumat  uchun  milliy  tejashni  natijasida  to`g’ridan  to`g’ri  yo`l  umumiy 
tejashi orqali hukumat qabul qiladigan soliq daromadlari va  
sarflaydiganlaridan oshmasligi kerak. Agar sarf harajatlari ko`payib ketsa budjet 
taqchilligi vujudga keladi. Qaysiki umumiy jamg`armalar salbiy oqibatlarga olib 
borganda. Ko`rib turganimizdek uchinchi bobda budjet kamomadi foiz stavkalarini 
ko`tarilishiga  sabab  bo`lib  invistetsiyalarni  oshiradi  kapitalni  kamayishiga  olib 
kelib davlat qarzining bir qismi kelajak avlodga qarz bo`lib hisoblanadi. Aksincha 
agar  kamroq  sarf-harajat  bo`lsa  budjet  profetsiti  bo`lib  qarz  va  sarmoyaviy 
imtiyozlarga  hojat  qolmaydi.  Hukumat  shuningdek  xususiy  tejamkorlikni  milliy 
tejashga  uy  va  firmalar  orqali  oshiradi.  Xususan,  qanchalab  odamlar 
rag`batlantirish  va  turli  davlat  siyosati  bilan  bog`liq  bo`lgan  rag`batlantrishni 
ta’kidlaydi.  Ko`pchilik  iqtisodchilar  yuqori  soliq  stavkalari  korparativ  daromad 
solig`i    federal davlat  darajasiga  shu  jumladan  kapital,  mulk solig`i, shuningdek 
                                                           
18
Bu mavzu bo’yicha ko’proq mavzu va ba’zi xalqaro dallirlar uchun,  qarang: Andrew B. Abel, N. Gregory 
Mankiw, Lawrence H. Summers, and Richard J. Zeckhauser, “Assessing Dynamic Efficiency: Theory and 
Evidence,” Review of Economic Studies 56 (1989): 1–19.
 

---

173 
 
ko`plab davlatlarning daromad solig`i  va ko`chmas mulkni tejashni, investorlarni 
puli evaziga stavkalarni ta’minlashni takidlaydi. Boshqa tomondan soliqdan ozod 
qilinish  xususiy  tejashni  rag`batlantrishga  mo`ljallangan  va  daromad  imtiyozli 
holatini berishni saqalaydi. Ba`zi iqtisodchilar imtiyozlar tokini o`zgartirish orqali 
jam`garmalarni  ko`paytirish  uchun    daromad  solig`ini  o`z  ichiga  olgan  soliq 
tizimini nazrga tutishadi.  
 
Davlat  siyosatida  shaxsiy  jamg`arma  ustidan  turli  fikrlar  kelib  chiqgan 
misol uchun: deylik hukumat soliqdan ozod qilib pensiya miqdorini kuchaytirgan. 
Odamlar  ko`proq  tejash  bilan  bu  rag`batga  javob  beradmi?  Yoki  uning  o`rniga 
odamlar oddiygina boshqa shakillarda shaxsy jamg`arma uchun soliq tushumlari 
va  shu  tariqa  jamoat  tejashini  pasayishiga  javobgarmi?  Bu  savollarning  javobi 
texnik iqtisodiy siyosatga bog`liq, afsuski bu masala bo`yicha katta tadqiqotlarga 
qaramay.