"makroiqtisodiyot"

9.5. Pul bozorida muvozanat 
Pul bozori modeli pulga talab va taklifni birlashtiradi. Dastlab, soddalik uchun 
pul  taklifi  Markaziy  Bank  tomonidan  nazorat  qilinadi  va  (M/P)
s
  darajasida  qayd 
qilingan deb olamiz. 
Agarda  M  -pul  taklifini,  P-narxlar  darajasini  bildirsa,  M*/P*  pul 
vositalarining real zahirasi miqdorini ko’rsatadi. 
(M/P) s = M*/P* 
Bu erda: M - pul taklifi darajasini bildiradi; 
P – baholar darajasi (ushbu modelda ekzogen o’zgaruvchi )ni ko’rsatadi. 
9.4-chizma  real  pul  taklifi  miqdoridagi  foiz  stavkasiga  bog’liq  bo’lmagan 
vaziyatni  ko’rsatadi.  Shuning  uchun  real  pul  vositalari  taklifi  grafikda 
ko’rsatayotganimizdek  vertikal    chiziq  ko’rinishiga  ega  bo’ladi.  Bu  holat  foiz 
stavkasi qanchalik o’zgarishiga qaramasdan real pul taklifi miqdori o’zgarmasdan 
qolgan vaziyatni aks  ettiradi. 
Baholar darajasini ham barqaror deb qabul qilamiz. Bu holatda real pul taklifi 
M*/P* ga teng va grafikda Ms to’g’ri chiziq ko’rinishiga ega bo’ladi. 
Pul  talabi  berilgan  daromad  darajasida  foiz  stavkasiga  teskari  proportsional 
egri chiziq ko’rinishiga ega.  Muvozanat nuqtasida pul talabi va taklifi o’zaro teng, 
(9.5-chizma). 
O’zgarib turuvchi foiz stavkasi pul bozorini muvozanatda ushlab turadi. Foiz 
stavkasining  o’zgarishi  natijasida  iqtisodiy  agentlar  o’z  aktivlari  tarkibini 
o’zgartirgani tufayli pul bozorida muvozanatga erishish uchun vaziyatga ta’sir etib 
uni  o’zgartirish  zarur  va  mumkindir.  Agar  R  juda  yuqori  bo’lsa,  pul  taklifi  unga 
bo’lgan  talabdan  yuqori  bo’ladi.  Iqtisodiy  agentlar  o’zlarida  to’planib  qolgan 
ortiqcha  naqd  pullarni  aktsiya  va  obligatsiyalarga  aylantirib,  ulardan  qutilishga 
intilishadi. 
 
 
R                                                                       R 
                                                                                                 Ms 
                       Ms                                        Re 
                                                                                                            MD 
                                                                                                                 
             M*/P*               M/P                                           M*/P*               M/P                   
                                                                                                      
 
 
 

---

104 
 
9.2-chizma. Real pul vositalari zahi-                9.3-chizma. Pul bozorida muvozanat 
                 rasi  taklifi grafigi                                 modeli 
Yuqori  foiz  stavkasi,  ta’kidlanganidek,  obligatsiyalar  kursining    pastroq 
darajasiga mos keladi. Shu sababli, arzon obligatsiyalarni (kelajakda foiz stavkasi 
pasayishi oqibatida ular kursi o’sishini ko’zda tutib) sotib olish foydali bo’ladi. 
Banklar,  M
s
>  Md  bo’lgani  uchun  foiz  stavkasini  pasaytira  boshlaydi.  Asta-
sekin  iqtisodiy  agentlar  o’z  avtivlari  tarkibini  o’zgartirishi  va  banklar  tomonidan 
foiz  stavkasining  o’zgartirilishi  oqibatida  pul  bozorida  muvozanat  tiklanadi.  Foiz 
stavkasi pasayib ketgan holatda teskari jarayon ro’y beradi. 
  R                                                                                                                                                                                                                                                                                        
  R                  Ms                                                             Ms1 Ms2 
                                                                       R2 
 R2                                                  
 
 
                                                   M2d(Y2)                                                                                       
R1                                          M1d(Y1)                 R1                                          Md 
                                                                                                          
                         
                        
                        M*/P*          M/P                                      M*2/P*      M*1/P*     M/P      
 
 
9. 4-chizma. Daromadlar darajasining          9. 5- Pul taklifining kamayishi                   
oshishi natijasida pulga                                natijasida pul bozorida muvo- 
talabning o’zgarishi.                                          zanatning o’zgarishi. 
Foiz  stavkasi  va  pul  massasi  muvozanatli  darajasining  o’zgarib  turishi  pul 
bozorining  ekzogen  o’zgaruvchilari  –  daromadlar  darajasi  va  pul  taklifining 
o’zgarishi natijasida ham ro’y beradi.  
Grafik  ko’rinishda,  bu,  pul  talabi  va  pul  taklifi  egri  chiziqlarining  siljishi 
sifatida namoyon bo’ladi (9.4, 9.5 chizmalar). 
Daromadlar darajasining Y
1
dan Y
2
ga qadar o’sishi (20-chizma) pulga talabni 
M1d
 
dan M2d gacha oshishiga va foiz stavkasini R
1
dan R
2
ga qadar ko’tarilishiga 
olib  keladi.Pul  taklifining  kamayishi  ham  foiz  stavkasining  ko’tarilishiga  va 
muvozanat nuqtasining o’zgarishiga olib keladi.        
Pul  bozorida  muvozanatni  o’rnatish  va  saqlab  turish  mexanizmi  qimmatli 
qog’ozlar  bozori  rivojlangan  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  muvafaqqiyatli  amal 
qiladi.  Pul  bozoridagi  muvozanat  tovarlar  va  xizmatlar  bozoridagi  muvozanat 
singari makroiqtisodiy muvozanatning muhim tarkibiy qismidir.  

---

105