"makroiqtisodiyot"

2.  O’sish sur’atlariga ko’ra inflyatsiya turlari  
Xalqaro amaliyotda inflyatsiyaning narxlarini o’sishi, yani pullarning mikdori 
o’sishi jixatidan asosan uch shaklini ajratiladi: 
1.    Sokin  inflyatsiya.  Ushbu  inflyatsiya  iqtisodiy  rivojlangan  mamlakatlarda 
mavjud  bo’lib,  ushbu  holatda  mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va  ko’rsatiladigan 
xizmatlarga  bo’lgan  narx-navolar  yiliga  o’rtacha  3%  dan  10%  gacha  oshishi 
mumkii.  Bu mamlakatlarda muomaladagi pul massasi saklanib turadi va milliy pul 
birligining xarid qilish qobiliyati saklanib turadi. 
2.    Shiddatli  inflyatsiya.  Ushbu  inflyatsiya  iktisodiy  rivojlanayotgan 
mamlakatlarda  mavjud  bo’lib,  ushbu  xolatda  mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va 
ko’rsatiladigan xizmatlarga bo’lgan narx- iavolar yiliga o’rtacha   10% dan 100% 
gacha  ba’zi  holatlarda  200%  gacha  oshishi  mumukin.  Buning  natijasida 
muomaladagi  pul  massasi  ko’payadi  va  milliy  pul  birliginnng  xarid  qilish 
kobiliyati  tushadi.    Mamlakat  aholisi  o’rtasida  milliy  pul  birligini  jamg’arishi 
emas, balki oltin, ko’chmas mulk holatida jamg’arishi jarayoni kuchayadi. 
3.  Jilovlanmagan  (giperinflyatsiya)  inflyatsiya.  Ushbu inflyatsiya holatida 
mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va  ko’rsatiladigan  xizmatlarga  bo’lgan  narx-
navolar yiliga 1000% dan ortiq yoki oyiga 100% dan ortik darajada oshadi.  Ushbu 
xolatda  milliy  ikgisodiyotda  inqiroz  yuzaga  chiqadi.    Buning  natijasida  ishlab 
chikarish va bozor boshkaruvsiz faoliyat ko’rsatadiki, narx va ish haki o’rtasidagi 
farq  ortadi.  Mamlakat  aholisi  qo’lidagi  kogoz  pullarga  tovarlar  sotib  oladi.    Bu 
holat  esa  muomalada    tovar    massasi    bilan    tovar    va    xizmatlar    bilan 
ta’minlanmagan ortiqcha qogoz pullarii to’lib-toshishiga olib ksladi. 
Yuqorida  ta’kidlab  o’tganimizdek,  inflyatsiyaning  asosiy  sababi  odatda  bir 
emas,  balki  bir  nechta bo’lib o’zaro  mahkam  bog’langan  bo’ladi va narxining  
ko’tarilib    borishi    bilangiia    namoyon    bo’lib    qolmaydi,    balki  narxni 
boshqarilishiga ham bogliq bo’ladi.  Ushbu jixatdan quyidagi inflyatsiya shakllari 
ajratiladi: 

---

53 
 
 
AD
 
Y
S
 
Y
D
 
Y 
P
M 
      P
G 
P 
AS
 
1.    Oshkora  inflyatsiya.  Talab  tomoniga  qaragan  makroikgisodiy  tengsizlik 
doimiy  ravishda  narxning  ko’tarilib  borishi  bilan  ifodalanadigan  bo’lsa,  buiday 
inflyatsiya oshkora inflyatsiya dsb ataladi. Oshkora inflyatsiya bozor mexanizmini 
buzmaydi: narx  ba’zi bozorlarda  ko’tarilishi bilan bir vaktda boshka bozorlarda 
pasayib  borishi  mumkin.  Buning  asosiy  sababi  shundan  iboratki,  bozor 
mexanizmlari o’z ta’sirini davom ettirib, milliy ikgisodiyotga baholar to’grisidagi 
ma’lumotlarni    oshkora    etkazib  turadi,    investitsiyalarni  ilgari  surib,  ishlab  
chiqarishnipg kengayishi  bilan  taklifni rag’batlantirib boradi. 
2.    Yashirin    inflyatsiya.    Inflyatsiyaning  ushbu  turi  shunday  ko’rinishda 
bo’ladiki, bunday holatda ba’zi bir iste’mol mahsulotlariga narx ma’muriy tarzda 
davlat  tomonidan  o’rnatiladi  va  tartibga  solib  turiladi.    Bundan  asosiy  maqsad, 
davlat  tomonidan  ba’zi  mahsulotlarga  narxni  «ijtimoiy  past»  darajada  belgilaydi. 
Yashirin  inflyatsiya  sharoitida  narxning  keskin  o’sishi  kuzatilmasligi  mumkin. 
Lekin  milliy  pul  birligining  qadrsizlanishi,  mahsulotlar  aholi  pul  mablaglariga 
kerakli mahsulotlarni harid qilib bo’lmasligi holatlari paydo bo’ladi. Iktisodiyotda  
yashirin    inflyatsiya    yuzaga    chiqkanda    mahsulotlarning  narxi    hamda    aholini  
daromadlarini    o’sishi    vaqtincha  to’xtatiladi.  Yashirin  inflyatsiyani    vujudga  
kelishini    asosiy    sabablaridan    biri    bu  narxlar  ustidan    ma’muriy  nazorat 
o’rnatishdir.    Buning  natijasida  bozor  mexanizmi  deformatsiyalanadi.    Uning  
kaysi  darajada  va  o’zgarganligi darajasi  va  davomiyligi  davlat  tomonidan  olib  
boriladigan  siyosatga hamda  tartibga  solish  shaklliga  bevosita  bogliq  bo’ladi.  
Ushbu  inflyatsiyaning    salbiy    tomoni    shundan    iboratki,    inflyatsiya    davrida 
ishsizlik darajasi oshadi, chunki ishlab chiqarish rivojlanmaydi.