|
1.1. Makroiqtisodiyot predmeti va subyektlari
Makroiqtisodiyot atamasi kundalik foydalanishga yaqindagina kiritilgan bo'lsada, makroiqlisodiy tahlil elementlari iqtisodiyot fani bilan deyarli birga paydo bo'ldi. Mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishini yaxlit bir jarayon sifatida tadqiq qilish, unga turli elementlarining o’zaro bog’liqligi va o'zaro ta'siriga ko'ra o'ziga xos bo'lgan tizim sifatida yondOlhish dastlab F. Kene asarlarida uchraydi. Fransiya qiroli Lyudovik XV saroyi vrachi F.Kene 1758 yilda, milliy mahsulot ishlab chiqarish jarayonini pul oqimlarining doiraviy aylanishi sifatida tasvirlab o'zining "Kene jadvali" ni tuzar ekan ilk bor makroiqtisodiy tahlil elementlarini qo'lIadi. Shuningdek, makroiqtisodiy tahlilning tamal toshlari qo’yilishini J.B.Sey. L.Valras, V.Parelo kabi XIX asrolimlari bilan ham bog" lash mumkin. Keyinchalik, K.Marks O’ziningjarni ijtimoiy mahsulotning (JIM) takror ishlab chiqarish sxemasi, V.Leontev esa o'zining tarmoqlararo balansi bilan makroiqtisodiyotni iqtisodiy nazariyaning alohida bo'limi sifatida ajralib olish uchun mustahkam asos yaratishdi. Nihoyat, J.M. Keyns o'zining "Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi"( 1936 yil) asari bilan bujarayOMi manliqiy yakuniga yetkazdi. Shu sabab ham J.M. Keyns makroiqtisodiyot fanining asoschisi sifatida lan olinadi. Shunday qilib, makroiqtisodiyot o'z predmeti va tadqiqol usullariga ko'ra mllslaqil fan sifatida XX asrning o'rtalariga kelib shakllanib bo'ldi.
Makroiqtisodiyot umumiy iqtisodiy nazariyaning bo'limi hisoblanib.unda milliy xo'jalik darajasida iqtisodiyotning fundamental muarnmolari tadqiq qilinadi. Makroiqtisodiy nazariyaning ikki ko'rinishi o'zaro farqlanadi: a) iozitiv makroiqtisodiyot; b) normativ makroiqtisoiyot. Poziriv makroiqtisodiyot real iqtisodiy hodisalami va ulaming aJoqador:Iiklarini o· rganadi. Normativ makroiqtisodiyot esa qaysi sharoitlar yoki jihatlar maqbul yoki nomaqbul ekanligini belgilaydi, harakatning aniq yo'nalishlarini taklif etadi. Shu joyda iqtisodiy nazariyaning ikki mustaqil bo'limi sifatida makroiqtJsodiyot va mikroiqtisodiyot fanlari predmetlarini o'zaro farqlab olishimiz zarur.
Mikroiqtisodiyot predmeti - bu "belgilangan" iqtisodiy shart-sharoitlarda uy xo'jalikJari va fumalar darajac;ida iqtisodiy qaror qabul qilish mexanizmidir. Mikroiqtisodiy tahlil obyekti alohida tovarlar bozor1ari, resurslar bozorlari, ulardagi talab va takliflardan iborat bo'lsa, makroiqtisodiyotda milliy iqtisodiyot darajasida mehna!, pul, tovarlar va xizmatlar bozorlarining o'zaro munosabatlari hamda o'zaro ta'siri tahlil qilinadi. Mikroiqtisodiyotda "belgilangan" deb qabu1 qilingan, ya 'ni mikroiqtisodiy tadqiqot predmeti hisoblanmaydigan ko'pgina ko'rsatkichlami, jumladan, iste'molchilaming daromadlarini, jamg'armalarini, foiz stavkasi dinamikasini va buni belgilovchi omillami makroiqtisodiyot tadqiq qiladi, Makroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror o'sishini, resurslaming to'liq bandliligini, intlyatsiyaning past sur'atlarini va to'lov balansining muvozanatini ta'minlash nuqtai nazaridan mamlakat iqtisodiyotini bir butun holda tadqiq qiladi hamda uni makroiqtisodiy tartibga solishning iqtisodiy mexanizmlarini o'rganadi. Keltirilgan ta'rifdan ko'rinib turibdiki. makroiqtisodiyot predmetida o'zaro bog’liq uch jihatni ajratib ko'rsatish mumkin, Bular:
I) milliy iqtisodiyot;
2) davlat tomonidan iqtisodiy siyosatni yuritish va iqtisodiyotni tartibga solish;
3) jahon xo'jaligi doirasida milIiy iqtisodiyotning boshqa mamlakatlar iqtisodiyoti bilan o'zaro munosabatlari masalasi
Uy xo'jaliklari, firmalar, davlat va tashqi dunyo makroiqtisodiyot subyektlari hisoblanidilar. Bu subyektlar orasida davlatning roli bahsli masala bo'Jib kelmoqda. Keynschilar bozor tizimi mexanizmlarining iqtisodiyotning barqaror o'sishini ta 'minlashga doim ham qodir emas va davlatning iqtisodiyotga aralashuvi zarur ekanligini ta'kidlashsa iqtisodiy nazariyaning klassik maktabi namoyandalari bunday aralashishga qarshi fikrlar bildirishadi. Bugungi kunga kelib ko'pchilik mamlakatlarda davlatning iqtisodiyotdagi roli sezilarli darajada katta ekanligini hisobga olsak, davlatning iqtisodiy rivojlanish strategiyasini belgilashi, bozor mcxanizrnlariga putur yetkazrnagan holda iqtisodiyotni tartibga solishi rnuhim ekanligiga iqror bo'lamiz.
Davlat makroiqtisodiyotning boshqa subyektlari xatti-harakatini belgilovehi ornillarni hisobga olgan holda, barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash rnaqsadida, o'z tasarrufida mavjud bo'lgan vositalami yo'naltirib turadi. Bu vositalar esa fiskal (byudjet-soliq) va monetar (pul-kredit) siyosatidir. Xulosa qilib aytganda, makroiqtisodiyot fani alohida mamlakatda iqtisodiy siyosatning va jahon xo'jalik aloqalarini tashkil etishning nazariy asosi hisoblanadi.
1.2. Makroiqtisodiyot tadqiqot usullari
Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullariga ilmiy mavhumlashish, analiz va sintez, deduksiya, induksiya, statistik kuzatuv, iqtisodiy matematik modellashtirish usullari kiradi. Judi murakkab tizim hisoblangan milliy iqtisodiyotni tadqiq qilish o'ziga xos usullard'an foydalanishni talab etadi. Son-sanoqsiz faktlami, minglab ko'rsatkichlari alohida-alohida o'rganib ehiqish va ular borasida ilmiy asoslangan xulosalar ehiqarish o'ta qiyin vazifadir. Shu sababli ham makroiqtisodiyot fanida agregat kaHaliklardan foydalanishga asoslangan tadqiqot usullaridan foydalaniladi. Agregatlash, ya'ni bir qancha iqtisodiy ko'rsatkichlar va kategoriyalarni yagona makroiqtisodiy ko'rsatkich yoki kategoriyaga umumlashtirish orqali milliy iqtisodiyotdagi makroiqtisodiy jarayonlami tadqiq qilish imkoniyati yuzaga keladi.
Agregat ko'rsatkiehlar yordamida minglab alohida bozorlami mamlakatning yagona bozori sifatida ko'rib ehiqish mumkin bo'ladi. Makroiqtisodiy tahlil jarayonida alohida tovarlar va xizmatlaming bahosi. ularga bo'lgan lalab va ulami taklif etish hajmlari ko'rsatkiehlari emas. balki agregat ko'rsatkichlar hisoblangan baholarning o'rtaeha darajasi. yalpi talab va yalpi taklif ko'rsatkichlaridan foydaIaniladi. Davlat obligatsiyalari bo'ycha foiz stavkalari, Markaziy bankning
Do'stlaringiz bilan baham: |
