Makroiqtisodiyot” O‘quv-uslubiy majmua

14.3. Texnologik taraqqiyotning iqtisodiy o‘sishga ta’siri. Felpsning «oltin qoidasi».

Iqtisodiy o‘sishning investitsiyalar va bandlar sonining oshishidan keyingi uchinchi manbasi bo‘lib, texnik taraqqiyot hisoblanadi. Neoklassik nazariyada texnik (texnologik) taraqqiyot deganda ishlab chiqarishning mashinalashtirilishi emas, balki, ishlab chiqarishdagi sifat o‘zgarishlari (ishchilarning ma’lumot darajalari va malakalarining o‘sishi, ishlab chiqarishni tashkil qilishning yaxshilanishi, ishlab chiqarish ko‘lamining kengayishi) tushuniladi.

Modelga texnik taraqqiyotning kiritilishi ishlab chiqarish funksiyasini o‘zgartirib, u quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
Y=f(K,L×E)
Bu yerda(E)- mehnat birligi samaradorligi (ishchi kuchining salomatligi, ma’lumoti va malakasiga bog‘liq):
(L×E)- doimiy samaradorlik E ga ega shartli mehnat birliklari soni.
E qanchalik katta bo‘ls, mavjud ishchilar soni bilan shuncha ko‘p mahsulot ishlab chiqarilishi mumkin.
Texnik taraqqiyot mehnat samaradorligi(E) ning doimiy surat (g)bilan o‘sishga olib keladi. Shuning uchun g =2% bo‘lganda, mehnatning har bir birligidan qaytim yiliga 2% ga oshadi, bu esa ishlab chiqarish hajmining ishchi kuchi yiliga 2% o‘sgandagi kabi o‘sishiga olib keladi. Texnik taraqqyotning bunday shakli mehnatni tejaydi deyiladi, (g)– esa mehnatning tejaydigan texnik taraqqiyotning surati.
Endi texnik taraqqiyot holatidagi kapital bilan qurollanganlikning barqaror darajasini aniqlash mumkin. Agar bandlarning soni (L) (n) sur’at bilan oshayotgan bo‘lsa, samaradorlik (E) esa (g)sur’at bilan o‘sayotgan bo‘lsa, unda (LE) (n+g) sur’at bilan oshib boradi.
Doimiy samaradorlikka ega bir mehnat birligiga to‘g‘ri keladigan kapital k₁+[K/(LE)] ni tashkil etadi. Doimiy samaradorlik bilan mehnat birligiga to‘g‘ri keladigan ishlab chiqarish hajmi esa u₁=Y/(LE)ni tashkil etadi. Bunda barqaror muvozanatlilik holatiga quyidagi shartda erishiladi:
sf(k₁)=(d+n+g)k₁
Tenglama kapital bilan qurollanganlikning, o‘zgarmas samaradorlikka ega bo‘lgan mehnat birligiga to‘g‘ri keladigan kapital va ishlab chiqarishning doimiyligini ta’minlaydigan, faqatgina bitta darajasi (k*) mavjud ekanligini ko‘rsatadi. Bu barqaror holat iqtisodiyotning uzoq muddatli muvozanatini ifodalaydi.( 14.5.-rasm).

14.5.-rasm Texnologik taraqqiyotning barqaror muvozanatga ta’siri⁵⁵

(k₁*) ning barqaror (qat’iy) holatida texnik taraqqiyot mavjud bo‘lgan sharoitda kapital hajmi (K) va ishlab chiqarish (U) (n+g) sur’at bilan o‘sadi. Bir ishchi hisobiga to‘g‘ri keladagan kapital bilan qurollanganlik (K/ L) va ishlab chiqarish (U/L) (g)- sur’at bilan o‘sib boradi. Bu R.Solou modelida texnik taraqqiyot-turmush darajasi uzluksiz o‘sishining yagona sharti ekanligini ko‘rsatadi.

Shunday qilib, R.Solou modeli iqtisodiy o‘sishning 3 manbai-investitsiyalar, ishchi kuchi soni va texnik taraqqiyot o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlikni yoritish imkonini beradi. Davlat iqtisodiy o‘sishga jamg‘arma me’yori va texnik taraqqiyotni jadallashtirish orqali ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Jamg‘arma me’yori qanday bo‘lishi kerak? Aniqlaganimizdek muvozanatli iqtisodiy o‘sish jamg‘armaning turli me’yorlari bilan muvofiqlashadi. Shuning uchun maksimal iste’mol darajasi bilan iqtisodiy o‘sishni ta’minlaydigan me’yor optimal bo‘ladi. Bunday me’yor “Oltin qoida” ga muvofiq keladi. Jamg‘armaning bu me’yoriga mos keladigan kapial bilan qurollanganlik darajasini (k**) bilan iste’molni esa – (S**) bilan belgilaymiz. Oldin biz ishlab chiqariladigan mahsulot iste’mol va investitsiyalarga sarflanadi deb belgilagan edik: