|
Jon Maynard Keyns va iste’mol funksiyasi
Biz, 1936-yilda chop etilgan Jon Maynard Keynsning bosh nazariyasi bilan iste'molni o'rganishni boshlaymiz.Bizning Keyns iste'mol funksiyasini nazariyasini yaratdi va bu nazariya makroiqtisodiy tahlilda asosiy rol o'ynagan. Keling ko'rib chiqaylik,Keynes iste'mol funktsiyasi haqida o’ylad, va uning g’oyalari ma’lumotlarga qarshi chiqqaniga guvoh bo’ldi.
Keyns nazariyasi
Bugungi kunda, iqtisodchilar murakkab texnikaga tayanib iste'mol ma’lumotlarini tahlil qiladilar. Kompyuter yordamida, milliy daromad hisobi orqali umumiy iqtisodiyotning tahlil qilish va individual uy xo'jaliklarining tekshirish, ular haqidagi jami ma'lumotlar ustida batafsil tahlil qilish ishlari amalga oshiriladi. Keyns, chunki 1930-yilda ma'lumotlar silsilasi kattaligidek kompyuterlar tahlil qilishning ham afzalligi zaruriyligi haqida yozgan edi. Statistik tahlilga tayanish o'rniga, Keyns iste'mol funktsiyasi asosida o’z-o’zini kuzatish va sababli kuzatish conyucturasini yaratdi.
Birinchi va eng muhimi, Keyns marginal iste'mol talabi deb iste'mol miqdorini nol va bir o'rtasidagi qo'shimcha dollar daromadini hisoblaydi. U shunday yozadi: “fundamental psixologik qonunlarga yukasak ishonchlar bilan vakolat berganmiz…, daromadlari oshganidek iste’mol qilish ham oshadi ammo ko’proq daromadda o’sish kuzatiladi. ''Ya’ni shaxs qo'shimcha dollar olsa, u odatdama’lum bir qismini sarflaydi, va ma’lum bir qismini jamg’aradi. 10 bobda ko'rib chiqqanimizdek Keyns muvozanatini rivojlantirdik, iste’molga bo’lgan marginal talab Keyns siyosati tavsiyalariga ya’ni keng tarqalgan ishsizlikni kamaytirish uchun muhim edi. Fiskal siyosat kuchi iqtisodiyotga ta'sir qilishida ya’ni fiskal siyosat bilan ifodalangan daromad va iste'mol o'rtasidagi fikr mulohazalarni ko’payishidadir.
Ikkinchidan, Keyns iste'molnidaromadga nisbati, bu o'rtacha iste'mol talabi pasayadi, daromad ko'tariladi, U jamg’arish qimmatli, chunki u kambag’allikdan ko’ra o’z daromadini yuqori nisbatda ushlab turishi bilan boy bo’lishga intiladi. Shuningdek, keyns analizi shundan iboratki, istemolga bo’lgan o’rtacha talab kamaysa, daromad oshishi keynsning markaziy iqtisodiyotiga aylandi.
Uchinchidan, Keyns fikricha daromad iste'molning asosiy me’zonidir, va talab darajasi muhim rol o’ynamaydi.Uning tahmini o'zidan oldingi klassik iqtisodchilari e'tiqodidan keskin farq qiladi. Klassik iqtisodchilar, yuqori talablar nazariyasi bir masala sifatida jami jamg’armani rag'batlantiradi, iste'molni esa rag'batlantirmaydi deb hisoblaydi. Keyns talab darajasini iste'molga ta'sir ko'rsatishi mumkin, deb tan oldi. Uning yozishicha,”tajribalardagi asosiy xulosasi talab darajasining qisqa muddatli ta’siri nisbatan ahamiyatsiz bo'ladi''.
Bu uch taxminlar asosida, Keyns iste'mol funktsiyasini quydagicha ishlab chiqadi C = C- + cY, C-> 0, 0 <1,
C-iste'mol ,Y- bir martalik daromad, C — o’zgarmas, va c-iste'mol qilishning marginal talabi. , iste'mol funktsiyasi, to'g'ri chiziq grafigi bo'ladi. C-vertikal o'qda to’xtaydi, va c qiya holatda belgilaydi. Keyns o'rtaga tashlagan iste'mol funktsiyasi uch xususiyatlariga e'tibor bering. Bu Keynsning dastlabki farazi tasdiqlandi,
chunki , nol va bir orasidagi iste'molga b’lgan marginal talab bu – c, shunday qilib, yuqori daromad yuqori iste'mol va shuningdek yuqori jamg’arish bo'lishiga olib keladi. Bu iste'mol funktsiyasida Keyns ikkinchi farazi tasdiqlandi, chunki o'rtacha iste'mol talabi APC ni tashkil etadi,
APC = C / Y = C / Y + c.
Y ko'tarilsa, C/Y pasayadi, shuning uchun o'rtacha iste'mol talabi C / Y tushadi. Nihoyat, iste'mol funktsiyasi Keynsning uchinchi farazi tasdiqlandi, chunki talab darajasi iste'mol faktori sifatida bu tenglamani o’z ichiga olmaydi.
Ilk amaliy muvafaqqiyatlar.
Keyns iste'mol funktsiyasini tadbiq qilgandan so’ng, iqtisodchilar uning farazlari haqidagi ma'lumotlarni yig`ib, o'rganishniva sinashni boshladilar. Dastlabki tadqiqotlar Keynsning iste'mol funktsiyasi tahmini iste'molchilar tabiati qanday ekanligini ko'rsatadi. Bu izlanishlarning ba'zilarida, tadqiqotchilar uy xo’jaliklarini tekshirib, iste'mol va daromad to’g’risida ma'lumotlarni to'plagan.
Daromad yuqori bo’lsa iste'mol ham yuqori boladi va marginal talab noldan katta bo’lishi tasdiqlangan. Ular, shuningdek, daromadi yuqori bo'lganda jamg’arish ham yuqori bo’ladi, marginal talab esa birdan kichik bo’lishini tasdiqladilar. Bundan tashqari, bu tadqiqotchilar yuqori-daromadda jamg’arish ham yuqori bo’ladi,o'rtacha iste'mol talabi kamayganda daromad oshadi. Shunday qilib, bu Keynsning marginal va o'rtacha talab haqidagi qarashlari ma'lumotlari tekshirildi.
Boshqa tadqiqotlarga kelsak, tadqiqotchilar ikkinchi jahon urushi orasidagi davr iste'mol va daromad to’g’risidagi umumiy ma'lumotlar o'rgandilar.
Ushbu ma'lumotlar ham Keynsning iste'mol funktsiyasi nazariyasini qo'llab- quvvatladi.Daromad past bo’lgan yillarda daromad va jamg’arish miqdori ham past bo’lgan ya’ni marginal iste’mol talabi nol va bir orasida bo’lgan.Bundan tashqari daromad kam yillar davomida iste'mol daromadga nisbati yuqori edi, bu esa Keyns ikkinchi farazini tasdiqlaydi. Daromad va iste'mol o'rtasidagi bog'liqlik juda kuchli edi, boshqa hech qanday o'zgaruvchanlik iste'molini tushuntirib berish uchun muhim bo’lmagan.Shunday qilib, ma'lumotlar, shuningdek,daromad asosiy hal qiluvchi ekanligini Keynes uchinchi farazi ham tasdiqlandi ya’ni qancha odamlar daromadini iste’mol qilishni tanlaydi.
Irving Fisher va vaqtlararo tanlov
Keynsning iste’mol funksiyasi orqali joriy daromadga joriy iste'mol bog'liqligi ayondir. Bu bog’liqlik to’la bog’lanish emas qachon odamlar qancha iste'mol uchun qancha jamg’arish uchun qaror qilsalar shundagina ular hozirgi va kelajakka ishonch nazari bilan qaraydilar.Ular bugun ko'proq iste'mol qilishdan zavqlanadilar, ertaga esa kamroq zavqlanadilar. Xo’jaliklarda kelajakda oladigan daromadini oldindan bilishi zarur va tovar va xizmatlarni sotib olish qobiliyati mavjud bo’lishi kerak.
Iqtisodchi Irving Fisher iste’molchilarning maqsadli va vaqtlararo tanlovi ya’ni turli davrlarini o’z ichiga olgan tanlovlarni tahlil qilgan iqtisodchilar bilan birgalikda modelini rivojlantirgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
