Friktsion ishsizlik. Unga ish qidirayotgan yoki yaqin vaqtlar ichida ish bilanta’minlanishni kutayotgan ishchi kuchi kiradi. Ishsizlikning bu turi asosan ish yokiturarjoylarnio’zgartirish,o’quvyurtlarinitugatishvashuningdek,boshqasabablardan kelib chiqadi. U doimo mavjud bo’lib, ma’lum bir darajada keraklihisoblanadi. Bazibir friksion ishsizlik o’zgarayotgan iqtisodiyotda bo’lishi aniq. Ko’psabablarga ko’ra, uy xo’jaliklari va firmalar talab qiladigan tovarlar turlari vaqto’tishi bilan o’zgarib boradi. Tovarga bo’lgan talabning ko’chishi sabab, o’shatovarlarniishlabchiqaridiganmehnatgahamtalabko’chadi.Shaxsiykompyuterlarningixtiroqilinishimisoluchun,typewritervatypewriterishlabchiqaruvchilarning mehnatiga talabni kamaytirdi. Ayni hozirgi davrda, elektronikasanoatidagi mehnatga talabni oshirdi.Shunga o’xshab, har xil hududlar har xilmahsulotlar ishlab chiqarganligi sababli ishchi kuchiga talab mamlakatning birqismidaoshayotgan,boshqabirqismidatushayotganbo’lishimumkin.Yog’narxidagiko’tarilishyog’ishklabchiqaruvchishtatlardagiishchikuchigatalabningo’sishigasababbo’lishimumkin,ammoneftningqimmatbo’lishihaydashnikamattractiveqilganibois,Michiganshtatikabihududlardaavto-
3 N.Gregory Mankiw. Macroeconomics, Seventh edition. USA, 2009. p.164-166. ishlabchiqarishdagiishchikuchigatalabnikamaytirishimumkin.Iqtisodchilarhududlar yoki sanoatlar orasidagi talabning tuzilishidagi o’zgarishlarni sohaviyko’chish deb atashadi. Chunki sectoral shift lar har doim sodir bo’layapti vaishchilardan sectornio’zgartirishgavaqt ketganligi sababli, hardoim friksionishsizlik mavjud bo’ladi. Sectoral shift lar job separation va friksion ishsizlikningyagonasababiemas.Qo’shimcha,ishchilarqachonkio’zlariningfirmalariinqirozga uchrasa, ularning ish ijrolari yoki ularning o’ziga xos tajribalari ortiqzarurbo’lmasao’zlarinikutilmagandaishsiztopishadi.Ishchilarshuningdekkarerasini o’zgartirish maqsadida yoki mamlakatning boshqa qismiga ko’chishuchun ishdan ketishlari mumkin.Ishdan ajralishning sabablariga qaramasdan, buishchilardan yangi ish toppish uchun vaqt va mashaqqat ketadi. Toki firmalarorasidagi ishchi kuchiga talab va taklif o’zgarayotgan ekan, friksion ishsizlikdanqochibbo’lmaydi. Ko’pgina ijtimoiy siyosatlar ishsizlik qo’rquvini qisqartirish orqali ishsizlikdarajasini pasaytirishga harakat qilishadi. Hukumat mehnat agentliklari ishchilarva ishlarni unumli qilish maqsadida bo’sh ish o’rinlarini elon qilishadi. Davlattomonidanmoliyalashtirilgandasturlarishchilarniinqirozgayuztutayotgansanoatdan rivojlanayotgan korxona tomon harakatini osonlashtirish maqsadidaasos solingan.Agar bu dastur ish toppish darajasini oshira olsa ishsizlik darajasinipasaytiraoladi.Ba’zidavlatdasturlaritasodifanishsizlikqo’rquvinioshiribqo’yadi.Bularning biri bu ishsizlik sug’urtasi.Bu dastur asosida ishsizlar malumdavr oralig’ida oz kasblaridagi maoshning malum bir qismini olishadi.Odatdaishchilarmaoshining50foizini26haftadavomidaolishadi.Ko’pginaYevropamamlakatlaridabudasturanchayuqoriroqdir.Budasturishsizlikqo’rquvivaishsizlik tabiiy darajasini oshiradi.Natijada bu dasturdan foyda olayotgan ishsizlarish toppish uchun kamroq harakat qilib unchalik yaxshi bo’lmagan ish talablarinirad qilishadi.Bu ikki o’zgarish ham ish toppish darajasini qisqartiradi.Ular o’zdaromadlari himoyalanganligini bilib turganliklari uchun ham ish toppish uchunkamroqqharakatqilishadi.Buesaishdanayriishdarajasinioshiradi.Ishsizlikdarajasinioshiradigaanbudastursiyosatningnoto’gritanlovidebbo’lmaydialbatta.Budasturishchilarningdaromadlarinoaniqligidanfoydaoladi.Undantashqari o’zlariga unchalik mos bo’lmagan ish takliflarini rad qilishlari o’zlarijudamosbo’lganboshqabirishnitopishlariuchunzaminyaratishimumkin.Iqtisodchilarhardoimishsizlikdarajasinikamaytiradiganishsizliksug’urtasiniislohqilishnitaklifqilganlar.Birodddiytakliflardanbiri,ishdanhaydaydigankorxonaniishsizliksug’urtasidankeladiganto’liqdaromadbilantaminlash.Bu usul 100 foizli tajriba deb ataladi chunki korxonalarning ishsizliksug’urtaasiga to’laydigan puli to’lig’icha shu ishchilarning ishsizligini ko’rsatibberadi.Hozirgiko’pginadasturlaresaqismantajribadarajasidadir.Budastur asosida,korxonaishchiniishdanbo’shatgandabuholatqismanishsizlikdankeladigandaromadevazigaqoplansaqolganqismidasturningumumiydaromadidan qoplanadi.Korxona bor yo’g’i maoshning bir qismini to’laganligiuchun ham mehnat talabi kam bo’lganda korxonalar ishdan bo’shatishga turtkipaydo bo’ladi.Bu turtkini qisqartirish orqali taklif qilingan islohot doimiy ishdanchetlashtirishniqisqartirishimumkin.4