Makroiqtisodiyot” fanidan yozgan

15-chizma. Keyns xochi (Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli)

Rejalashtirilgan xarajatlar chizig„i haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar bir-biriga teng bо„lgan (Y=YE) chiziqni qaysidir a nuqtada kesib о„tadi. Yuqorida keltirilgan 7.3.1-chizmada tovarlar va xizmatlar bozorida qisqa muddatli muvozanatga erishish mexanizmi tasvirlangan bо„lib, u “Keyns xochi” nomini olgan. Y=YE chiziqda haqiqiy investitsiyalar va jamg„armalar tengligi saqlanadi. a nuqtada esa daromadlar rejalashtirilgan xarajatlarga teng bо„ladi. Shuningdek, bu yerda rejalashtirilgan hamda haqiqiy investitsiyalarning о„zaro tengligiga erishiladi. Ya‟ni, makroiqtisodiy muvozanat ta‟minlanadi.

Agarda, ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (Y₃) uning muvozanat darajasi (Y₂) dan kо„p bо„lsa, iste‟molchilar mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar taklif qilganga nisbatan kam sotib oladi (AD3 dan Y₂ gacha kamayishiga olib keladi va daromad hamda rejalashtirilgan xarajatlar tenglashadi. О„z navbatida yalpi talab va taklifning tenglashishiga (AD=AS) erishiladi. Aksincha, haqiqiy ishlab chiqarish (Y₁) uning muvozanat darajasidan (Y₂) kam bо„lgan vaziyatda esa, firmalar iste‟molchilar talabiga nisbatan kam ishlab chiqarayotganligini (AD>AS) kо„ramiz. Talabning oshishi esa firmalar zahirasining kamayishi hisobiga qondiriladi. Natijada, YAIM sekin Y₁ dan Y₂ ga qarab о„sadi va yana AD=AS tengligiga erishiladi. Bu esa ayni paytda YE=Y va I=S ayniyatlarga erishilganligini anglatadi.

Milliy ishlab chiqarishning muvozanat holati (Y₂), yalpi xarajatlar komponentlarining har birining (iste‟mol, investitsiya, davlat xarajatlari yoki sof eksport) о„zgarishi natijasida tebranishi mumkin. Ushbu tarkibdagi birorta omil miqdorining о„sishi rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig„ini yuqoriga asta suradi va aksincha kamayishi pastga surilishga olib keladi.

Xulosa

AD-AS modeli umumiy makroiqtisodiy muvozanat modeli bо‘lib milliy bozorni qisqa va uzoq muddatga tahlil qilish imkonini beradi. AD-AS modeli iqtisodiy tebranishlarni tahlil qilish va baholash uchun asos yaratadi.

Yalpi talab – uy xо‘jaliklari, korxonalar, hukumat va chet ellik xaridorlarning baholarning ma‘lum darajasida iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan yakuniy tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmiga bо‘lgan talabidir.

Baholar darajasi va talab qilingan milliy mahsulot hajmi о‘rtasidagi bog‘liqlikni ifoda etuvchi chiziq yalpi talab egri chizig‘i deb ataladi AD egri chizig‘i trayektoriyasini pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi bilan hamda baho omillari bо‘lgan foiz stavkasi samarasi, boylik samarasi va import xaridlari samarasi bilan izohlash mumkin. Bahodan boshqa omillar ta‘sirida AD egri chizig‘i о‘ngga yoki chapga siljiydi.

AS egri chizig‘i keyns, oraliq va klassik kesmalarni о‘z ichiga oladi. Uzoq muddatli davrlarda AS egri chizig‘i vertikal, qisqa muddatga esa gorizontal bо‘ladi. Shuning uchun AD dagi о‘zgarishlar ishlab chiqarish hajmi, bandlik hamda baholar darajasiga bu kesmalarda turlicha ta‘sir kо‘rsatadi. Yalpi talab va yalpi taklif hajmlari о‘zaro mos kelgan, ya‘ni AD va AS egri chiziqlari kesishgan nuqta makroiqtisodiy muvozanat nuqtasi, unga mos keluvchi baholar darajasi baholarning muvozanatli darajasi deb aytiladi.

AS egri chizig‘i ishlab chiqarishga jalb qilingan resurslar hajmi kо‘payishi hamda so‘nggi texnologiyalarning kiritilishi hisobiga о‘ngga siljiydi. Bu holat iqtisodiy о‘sish deb ataladi. AS egri chizig’ining chapga siljishi stagflyatsiyadan dalolat beradi.

Klassik iqtisodchilar makroiqtisodiy muvozanat faqat tо„liq bandlik sharoitida rо„y beradi, qisqa muddatli buzilishlar esa bozor mexanizlari tomonidan, ya‟ni baho, ish haqi kabi dastaklarning ishga tushishi bilan bartaraf etiladi deb hisoblashishadi.

Klassik iqtisodchilar nazariyasidan farqli о„laroq ingliz iqtisodchisi J. Keyns о„zining tо„liq bandlik mavjud bо„lmagan sharoitda ham makroiqtisodiy muvozanat rо„y beradi, tartibga solinmagan iqtisodiyotda tо„liq bandlilik faqatgina tasodifiy rо„y beradi deb hisoblaydi.

Keyns modelida makroiqtisodiy muvozanat ishlab chiqarishni ta‟minlovchi ikkita omil yalpi xarajatlar va yalpi daromadlarning kesishuv nuqtasida rо„y beradi. Bu modelda tovar zahiralarining о„zgarishi makroiqtisodiy muvozanatni ta‟minlovchi omil deb qaraladi.

Yalpi daromadlarning avtonom xarajatlar miqdoridagi dastlabki о„sishdan (kamayishi)dan necha marta ortiq о„sishi (kamayishi) multiplikator samarasi deyiladi.

Multiplikator iqtisodiy tebranishlar darajasini kuchaytiruvchi omil hisoblanadi.