|
1.2. Makroiqtisodiy tahlilning xususiyatlari.
Mamlakatimizda xo‘jalik yuritishning yangi shakllarining rivojlanishi bilan bog‘liq ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar, aralash iqtisodiyotni yaratish jarayoni statistik metodologiyani takomillashtirishni, sifat jihatidan yangi statistika ma’lumotlarini, umumiy qonuniyatlari va o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganishning texnika va usullarini ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Rossiya bozor iqtisodiyotining shakllanishi va rivojlanishi, shuningdek uning ko'rsatkichlarini xorijiy mamlakatlar bilan taqqoslash.
Butun jamiyatimiz va mamlakat iqtisodiyoti kabi statistikamiz ham o‘zgarishlar davrini boshidan kechirmoqda. Biz asossiz metodologiyadan, baʼzan birlamchi maʼlumotlardan voz kechgan holda, murakkab merosni tushunishimiz, xalqaro standartlarga murojaat qilishimiz, koʻplab iqtisodiy koʻrsatkichlarni qayta qurish va yangidan qurishimiz kerak.
Direktiv iqtisoddan bozor iqtisodiyotiga o‘tish milliy hisoblar tizimini (MSH) muntazam ravishda qurish imkoniyatini ta’minlovchi prinsipial jihatdan yangi statistika – bozor statistikasini yaratishni taqozo etadi.
SNA - bu bozor iqtisodiyotiga mos keladigan milliy buxgalteriya hisobi bo'lib, makro darajada o'zaro bog'liq statistik ko'rsatkichlar tizimi (odatda makroiqtisodiy ko'rsatkichlar deb ataladi) bilan to'ldirilgan bo'lib, u butun mamlakat iqtisodiyotining holati va dinamikasi haqida umumiy ma'lumot beradi. o'tish davri iqtisodiyotini rivojlantirish modellari va prognozlash uchun asos bo'lgan uning tarmoqlari va tarmoqlari kontekstida.
MXXda ishlab chiqarish chegaralari xalq xo‘jaligi rezident bo‘linmalarining mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha faoliyati sifatida belgilanadi.
SNA iqtisodiy birliklarni tarmoqlar bo'yicha guruhlashdan foydalanadi.
Milliy iqtisodiyot sektori - bu o'xshash maqsadlarga ega bo'lgan, bajariladigan funktsiyalari va moliyalashtirish manbalari bo'yicha bir hil bo'lgan institutsional birliklar (ya'ni xo'jalik yurituvchi sub'ektlar) yig'indisi bo'lib, ularning o'xshash iqtisodiy xatti-harakatlarini belgilaydi.
Milliy iqtisodiyotning quyidagi tarmoqlari ajralib turadi:
milliy korxonalar;
moliya institutlari;
davlat muassasalari;
uy xo'jaliklariga xizmat ko'rsatuvchi notijorat tashkilotlari;
uy xo'jaliklari.
Institutsional birlik o'z hududida iqtisodiy manfaatlar markaziga ega bo'lsa, mamlakat iqtisodiyotining rezidenti hisoblanadi, ya'ni. agar u uzoq vaqt davomida, odatda, bir yilga teng bo'lgan har qanday iqtisodiy faoliyat yoki bitimlar bilan shug'ullansa yoki shug'ullanmoqchi bo'lsa.
Makro darajada o'lchanadigan iqtisodiy jarayonlar quyidagi ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi.
Mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish (B) - bu iqtisodiyotning rezident bo'linmalarining hisobot davridagi ishlab chiqarish faoliyati natijasida yuzaga kelgan va bozor va nobozor xarakteriga ega bo'lgan tovar va xizmatlarning umumiy qiymati.
Tarmoqlar bo‘yicha ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar asosiy narxlarda hisoblanadi.
Oraliq iste'mol (IC) boshqa tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishda hisobot davrida o'zgartirilgan yoki to'liq iste'mol qilingan tovarlar va xizmatlar qiymatidan iborat. Asosiy kapital iste’moli (amortizatsiya) oraliq iste’molga kiritilmaydi.
Oraliq iste'mol alohida modda sifatida bilvosita o'lchanadigan moliyaviy vositachilik xizmatlarini (banklar) iste'mol qilishni o'z ichiga oladi.
Nazariy jihatdan, bank xizmatlari ushbu xizmatlarni haqiqatda iste'mol qiladigan tarmoqlarning oraliq iste'moliga kiritilishi kerak. Biroq, bunday hisoblash uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar mavjud emas. Shuning uchun moliyaviy vositachilik xizmatlaridan foydalanishni aks ettirish uchun ishlab chiqarish nolga teng deb hisoblangan shartli sanoat joriy etildi. Ushbu soha moliyaviy vositachilik
Boshqa ishlab chiqarish soliqlari (OPT) ishlab chiqarish omillaridan (mehnat, yer, kapital) foydalanish bilan bog'liq soliqlar, shuningdek, har qanday faoliyat bilan shug'ullanish uchun litsenziya va ruxsatnoma uchun to'lovlar xizmatlarining shartli iste'molchisi hisoblanadi. Bu yondashuv, umuman iqtisodiyot uchun yalpi qo'shilgan qiymat miqdori moliyaviy vositachilik xizmatlari ishlab chiqarish hajmiga kamaytirilishini anglatadi.
Ishlab chiqarish va import soliqlari (MTI) mahsulotga soliqlar (NT) va ishlab chiqarishga boshqa soliqlarni (OTT) o'z ichiga oladi:
Mahsulotlarga soliqlar (NP) ishlab chiqarilgan mahsulot va ko'rsatilgan xizmatlar tannarxiga bevosita bog'liq bo'lgan soliqlardir. Bularga quyidagilar kiradi: qo'shilgan qiymat solig'i, aktsizlar, import qilinadigan tovarlar va xizmatlar uchun soliqlar.
yoki boshqa majburiy to'lovlardir. Ular daromad yoki korxona tomonidan olingan boshqa daromadlarga soliqlarni o'z ichiga olmaydi. Ishlab chiqarishga solinadigan boshqa soliqlarga quyidagilar kiradi: yuridik shaxslarning mol-mulki solig'i, yo'l fondlariga badallar (yoqilg'i-moylash materiallari solig'idan tashqari), tabiiy resurslardan foydalanganlik uchun to'lovlar, ish haqi fondiga qarab undiriladigan soliqlar, yer solig'i, litsenziya va shtamp yig'imlari va boshqalar.
"Sof" atamasi soliqlar tegishli subsidiyalar hisobga olinmagan holda ko'rsatilishini anglatadi.
Mahsulotlar uchun subsidiyalar (Sp) - bu ma'lum turdagi tovarlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarish sharti bilan Davlat byudjetidan korxonalarga joriy to'lanmaydigan to'lovlar.
Yalpi qo'shilgan qiymat (YQQ) -- mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish jarayonida yangi yaratilgan qiymat. Jarayon davomida iste'mol qilinadigan mahsulot va xizmatlar qiymatiga qo'shilgan qiymat. Iqtisodiyot tarmoqlari tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar qiymati (SMMdagi ishlab chiqarish hisobining ko'rsatkichi) va oraliq iste'mol o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
