Makroiqtisodiy tahlilning axborot bazasi-makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar. Mundаrijа. Kirish

I.bоb. Makroiqtisodiy tahlil haqida umumiy ma’lumotlar va xususiyatlari.

1. 
   Makroiqtisodiy tahlil haqida umumiy ma’lumotlar.
   

Milliy hisoblar tizimi dunyoning 150 dan ortiq mamlakatlarida bozor iqtisodiyoti jarayonlarini makro darajada tavsiflash va tahlil qilish uchun ishlatiladi. SNA bozor iqtisodiyotining batafsil makrostatistik modeli bo'lib, uning faoliyati natijalarini iqtisodiy va statistik tahlil qilish va faoliyatini baholash ehtiyojlarini qondiradi.

SNA milliy buxgalteriya hisobining asosidir. Milliy hisoblar tizimining mohiyati takror ishlab chiqarish jarayonining turli bosqichlarida iqtisodiy rivojlanishning umumiy ko'rsatkichlarini shakllantirish va bu ko'rsatkichlarni bir-biri bilan o'zaro bog'lashdan iborat. Ko'paytirishning har bir bosqichi maxsus hisob yoki hisoblar guruhiga to'g'ri keladi. Shunday qilib, ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar qiymatining, shuningdek qo'shilgan qiymatning harakatini kuzatish mumkin: ishlab chiqarishdan foydalanishgacha.
Hisob-kitoblar ma'lum bir mamlakat rezidentlari bo'lgan institutsional birliklar, ya'ni korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, uy xo'jaliklari va boshqalar tomonidan amalga oshiriladigan xo'jalik operatsiyalarini hisobga olish uchun ishlatiladi. Muayyan mamlakat rezidentlari va norezidentlar o'rtasidagi bitimlar ham o'z aksini topgan.
Buxgalteriya schyotlaridagi yozuvlar har bir alohida xo’jalik muomalasiga taalluqli emas, balki xo’jalik muomalalarining tegishli guruhlari, masalan, iste’mol, jamg’arish, eksportning umumlashtiruvchi raqamli tavsiflariga taalluqlidir. Shunday qilib, hisob yozuvlari iqtisodiy jarayonning turli tomonlari, masalan, qo‘shilgan qiymat, birlamchi daromad, jamg‘armalar va boshqalarning tahliliy xulosasidir.
Ularning eng muhimlari, yaxlit iqtisodiyot bilan bog'liq bo'lganlari agregat deb ataladi (masalan, yalpi ichki mahsulot, yalpi milliy daromad, milliy boylik va boshqalar).
Milliy hisoblar balanslarga o'xshash o'zaro bog'liq jadvallar to'plami. Qurilish usuliga ko'ra milliy hisoblar buxgalteriya hisoblariga o'xshashdir. Har bir hisob ikki tomonlama jadval ko'rinishidagi balans bo'lib, unda har bir operatsiya ikki marta aks ettiriladi: bir marta resurslarda, ikkinchisi foydalanishda. Hisobning har bir tomoni bo'yicha operatsiyalarning umumiy summasi ta'rifi bo'yicha yoki keyingi hisobning resurs moddasi bo'lgan balanslash moddasidan foydalangan holda balanslanadi.
Hisobning o'ng va chap qismlarining muvozanatini (tengligini) ta'minlaydigan balanslash moddasi resurslar miqdori va ulardan foydalanish o'rtasidagi farq sifatida hisoblanadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, "Foydalanish" bo'limida aks ettirilgan oldingi hisobning balanslash moddasi keyingi schyotning "Resurslar" bo'limining dastlabki ko'rsatkichi hisoblanadi (1-jadval). Bu hisoblarning bir-biri bilan bog'lanishiga va milliy hisoblar tizimini shakllantirishga erishadi.
Jadval. 1
Milliy hisoblardagi moddalarni balanslash.

Наименование счета	Balanslash maqolasi
1. Ishlab chiqarish	Yalpi ichki mahsulot
2. Shakllanish daromadi	Iqtisodiyotning yalpi foydasi va yalpi aralash daromad
3. Birlamchi daromadlarning taqsimlanishi	Yalpi milliy daromad (birlamchi daromad balansi)
4. Ikkilamchi daromadlarni taqsimlash	Yalpi ixtiyoriy daromad
5. Ixtiyoriy daromaddan foydalanish	Yalpi tejash

O’zbekiston Respublikasida joriy qilingan milliy hisoblar tizimi quyidagi hisoblarni o'z ichiga oladi:
1. Butun ichki iqtisodiyotning hisoblari:
tovarlar va xizmatlar hisobi;
ishlab chiqarish hisobi;
daromad olish hisobi;
daromadlarni taqsimlash hisobi:
a) birlamchi daromadlarni taqsimlash hisobi;
b) daromadlarni ikkilamchi taqsimlash hisobi;
ixtiyoridagi milliy daromaddan foydalanish hisobi;
kapital hisobi.
Iqtisodiyot tarmoqlari hisoblari:
tarmoqlar bo'yicha ishlab chiqarish hisobi;
tarmoqlar bo'yicha daromad olish hisobi.
3. Tashqi iqtisodiy aloqalar hisobi ("qolgan dunyo"):
joriy hisob;
kapital xarajatlar hisobi;
moliyaviy hisob.
Moliyaviy hisobni, aktivlardagi boshqa o'zgarishlarni hisobga olishni, boshqa tarmoqlar hisobini, shuningdek, milliy boylik balanslari va MXXning boshqa elementlarini qurish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Barcha hisoblar (iqtisodiy hisoblardan tashqari) konsolidatsiyalangan, ya'ni. butun iqtisodiyot uchun qurilgan va bir tomondan, milliy iqtisodiyot va xorijiy davlatlar o'rtasidagi munosabatlarni, ikkinchi tomondan, hisoblar tizimining turli ko'rsatkichlari munosabatini aks ettiradi.
Milliy hisoblar tizimining ko'rsatkichlari ma'lum bir davrdagi mamlakat iqtisodiy rivojlanishining umumiy tendentsiyalarini tahlil qilish, iqtisodiy siyosat samaradorligini baholash uchun foydalaniladigan iqtisodiy o'sish sur'atlarini va iqtisodiy vaziyatning tebranishlarini o'rganish imkonini beradi. ta'qib qilingan va makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni xalqaro taqqoslash.