Makroekonomika

Ekonomikaliq birge islesiw hám rawajlaniw shólkemi (EBIRS) ne agza mámleketlerde inflyaciyaniń ortasha pátleri

	targetlew siyasatina shekem		Targetlew siyasatinan keyin
	Ortasha	Ortasha aǵiw	Ortasha	Ortasha aǵiw
Inflyaciyani targetlew siyasatin qollap atirgan (EBIRS) (10)	9.21	7.22	3.22	2.03
Inflyaciyani targetlew siyasatin qollamaytuǵin (EIBRS) (16)	7.72	5.09	5.22	2.73

Joqarıdaǵı maǵlıwmatlarǵa kóre, sonı aytiw múmkin, inflyaciyani targetlew rejimin qollaytuǵın ekonomikalıq sheriklik hám rawajlanıw shólkemine aǵza mámleketlerde inflyaciyani ortasha jıllıq pátleri 9.21% ti quraǵan bolsa, inflyaciyani targetlew siyasatın qollap baslaǵanınan keyin bul kórsetkish sezilerli dárejede azayǵanlıǵın, yaǵnıy 3.22% ti qurap atırǵanın kóriwimiz múmkin boladı. Bul bolsa, óz gezeginde ámeliyatqa engizilgen rejimdi qanshelli nátiyjeli ekenligin kórsetedi. Sonıń menen birge, analiz nátiyjesinde inflyaciyani targetlew rejimin qollamaytuǵın mámleketlerde de inflyatsiya jıllıq pátleri azayıp barıw tendentsiyasına iye bolǵan. Bul kórsetkish 1990 jıllarda 7.72% ti shólkemlestirgen bolsa, búgingi kúnde bul kórsetkish dárejesi 5.22% ge shekem túsken. Biraq, azayıw dárejesindegi pariq inflyaciyani targetlew rejimin qollap atırǵan mámleketler inflyaciya pátlerindegi sıyaqlı úlken emes.

Inflyaciyani targetlew óz ishine úsh basqıshtı aladı :

• 
  Maqsetti tańlaw jáne onı anıqlap alıw ;
  
• 
  Maqsetke erisiw ushın barlıq kúsh hám itibardı alıp barılıp atırǵan
  

siyasatqa jóneltiriw;

• 
  Nátiyjeni baqlaw hám oǵan juwapker bolıw.
  

Bul instrumentti ámeliyatqa qollaw nátiyjesinde targetlew monetar

siyasattiń ush tiykarǵı aspektine óz tásirin ótkeredi:

1. 
   Shegaraliq;
   
2. 
   Maqsetlik;
   
3. 
   Isentiriwsheńlik.
   

Ámeliyatta inflyacion targetlew eki tiykarǵı xarakterge iye. Mine sol eki tiykarǵı xarakter inflyaciyani targetlewdi basqa pul - kredit siyasatı rejimlerinen ajıratıp turadı.

1. Oraylıq bank bahalar turaqlılıǵınǵa erisiw boyınsha qarar qabıl etedi hám oǵan ámel etiwi májburiy bolıp tabıladı. Bahalar turaqlılıǵın inflyaciya boyınsha kórsetilgen muǵdarlıq kórsetkishlerge erisiw boyınsha zárúriyatqa aylanıp qaladı. Belgilengen jónelis anıq bir dáreje (noqatlıq áhmiyet) bolıwı menen birge jıllıq inflyaciya ushın málim bir aralıq da bolıwı múmkin. Inflyaciya boyınsha noqatlıq maqsetli kórsetkishlerdi belgilep alıw pul - kredit siyasatınıń eń birinshi hám tiykarǵı maqseti bahalar turaqlılıǵi ekenligini kórsetedi.

2. Pul - kredit siyasatınıń tiykarǵı maqsetleri bolıp, málim waqıt aralıǵinda inflyaciyani boljawga xizmet etedi. Bul sebepke kóre inflyaciyani targetlewdi bazi bir waqitlari “Inflyaciya boljawların targetlew” dep te júritiledi. Qısqa múddetli dáwirde inflyaciya bahalar hám mıynet haqı boyınsha dúzilgen shártnamalarǵa kóre belgilengenligi sebepli pul - kredit siyasatı kutilip atirǵan keleshektegi inflyaciyaga tásir kórsetiwi múmkin.

Joqarıda kórsetilgen inflyaciyaning eki tiykarǵı xarakteristikasına kóre ne nátiyjesinde AQSh Federal Rezerv Sisteması da, Evropa Oraylıq Banki da inflyaciyani targetlew rejimin tolıq óz ámeliyatında qollamawi anıq boladı. Birinshi jaǵdayda, AShQ Federal Rezerv Sisteması tek inflyaciya boyınsha muǵdarlıq anıqlanǵan maqsetlerdi belgilep aladı . Evropa Oraylıq banki bolsa tiykarǵı itibarın M3 pul agregatiniń artıwın baqlawǵa qaratadi. Biraq, sońǵı jıllardaǵı ekonomikada bolıp atırǵan ózgerislerdi esapqa alǵan halda ko'birek itibar inflyaciyani targetlew rejimine ajiratilip atir. IT rejimin qollawda onı juwapkershilik tárepten hám bul rejimniń iyiliwsheńligi tárepinen bir neshe gruppalarǵa ajıratıw múmkin. “Qatań targetlew” (strict targeting) degende inflyaciyani maqsetli kórsetkishlerin aniq, yaǵnıy qatań belgilep alıw túsiniledi. Bunda pul -kredit siyasatınıń eń tiykarǵı hám anıq maqseti mine sol belgilengen muǵdarlıq kórsetkishlerge erisiw esaplanadi. “Iyiliwsheń targetlew” (Flexible targeting) de bolsa muǵdarlıq jónelis málim shegaralar aralıǵinda háreketlenedi. Bul óz ornında qansha jumsaq májbúriyat esaplanadi. Inflyacion targetlew rejimin klassifikaciya qılıw boyınsha XVF ekonomistleri Alina Karar hám Mark Stounlardiń bergen tariypleri inflyaciyani targetlew rejimine jáne de anıqlıq kiritedi. Olardıń klassifikaciyasiga kóre inflyaciyani targetlew úshke bólinedi:

• 
  Tolıq inflyaciyani targetlew rejimi (full-fledged inflation targeting)
  
• 
  Eklektikaliq inflyaciyani targetlew rejimi (eclecticinflation targeting)
  
• 
  Jeńillestirilgen inflyaciyani targetlew rejimi (inflation targeting ligt)
  

Tolıq inflyaciyani targetlewdi qollaytuǵın mámleketlerde bazar qatnasıwshıları oǵan júdá isenim ańlatadı. Inflyaciya dárejeleri anıq belgilenedi hám oǵan qatań ámel etiledi. Nátiyjede Oraylıq bank de qoyılǵan maqsetke erisiw boyınsha júdá úlken juwapkershilikke iye boladı hámde onı ámelge asıradı. Tolıq inflyaciyani targetlew rejimin dáslepki bar Jańa Zelandiya qollay baslaǵan. Búgingi kunge kelip bolsa, tolıq inflyaciyani targetlew rejimin tek ǵana Braziliya, Kanada, Chexiya, Norvegiya, Polsha, Shvetsiya, Ullı Britaniya, Qubla Afrika sıyaqlı mámleketler qollaydı.

Inflyaciyani targetlew nızamlarına qaray tolıq inflyaciyani targetlew rejiminde maqsetli jónelis aralıǵı júdá tar bolıp, bul kórsetkish 0-3% aralıǵinda dep belgilengen.

Eklektikaliq inflyaciyani targetlew rejimi inflyaciyani málim dárejede tómen pátte uslap turıwǵa múmkinshilik beredi. Biraq, eklektikaliq inflyaciyani targetlew rejiminde maqsetli dárejege erisiw boyınsha anıqlıq toliq inflyaciyani targetlew rejimine qaraǵanda tómenlew boladı. Eklektikaliq inflyaciyani targetlew rejimin kóbirek joqarı finanslıq turaqlılıqǵa iye bolǵan mámleketlerde qollaw múmkin. Bul bolsa óz ornında basqa ekonomikalıq ósiw, tólew balansı, bántlik sıyaqlı makroekonomikalıq kórsetkishlerdi de turaqlı uslap turıwǵa járdem beredi. Eklektikaliq inflyaciyani targetlew rejimin 20 dan aslam mámleketler ámeliyatda qollap atir, olar qatarına

Indoneziya, Ruminiya, Singapur, Slovakiya, Shveytsariya, Yaponiya hám basqalar.

Jeńillestirilgen inflyaciyani targetlew rejimi ótiw rejimi retinde kem qollaniladi. Kóp jaǵdaylarda inflyaciyani targetlew rejiminiń bul túri rawajlanıp atırǵan mámleketlerde strukturalıq ekonomikalıq reformalar dáwirinde qollanıladı. Jeńillestirilgen inflyaciyani targetlew rejiminiń abzallıǵı sonda, belgilengen maqsetli jónelis aralıǵı júdá keń boladı hám oǵan erisiw májburiy esaplanbaydı. Oraylıq bank tárepinen oǵan erisiw boyınsha siyasat anqiligi júdá tómen boladı, sonıń menen birge, oǵan bolǵan isenim dárejesi de tómen boladı.

Teoriyalıq tárepten qaralǵanda inflyaciyani targetlew rejimin pul - kredit siyasatı sheńberinde qarar qabıllaw boyınsha qollanılatuǵın model retinde tariyplew maqul boldı. Inflyacion maqsetke erisiw Oraylıq bank pul - kredit siyasatiniń nizamlarina kóre is júritedi. Bul nizam siyasatınıń nızamlarına qaray jumıs júrgizedi. Bul nızam ózinde ayriqsha formulanı sáwlelendiredi, yaǵnıy pul - kredit siyasatı instrumenti (procent stavkası yamasa pul agregati) geyde JIÓ GEPin esapqa alǵan halda inflyaciyani ózgeriwine juwap qaytaradı. Eń ataqlı nızamlar qatarına “Teylor nızamı” hám “Xenderson-MakKibbin nızamı” kiredi. Bul nızamlar instrumentleri bolıp, procent stavkası xizmet etedi. Sonıń menen birge, “MakGelleme nızamı” da ámeldegi bolıp, onıń instrumenti pul bazası esaplanadı. Inflyaciya boljawları maqsetli kórsetkishten aǵiwdi baslaǵanda Oraylıq bank de procent stavkaların ózgerte baslaydı. Bunday pul - kredit siyasatınıń nizamlıǵı G. Rudebush hám L. Svensson tárepinen “Inflyacion boljaw tiykarındaǵı nizamlıq” dep atalǵan. Sol sıyaqlı nizamlıq óz kórinisin Jańa Zelandiya, Kanada hám Ullı Britaniya sıyaqlı mámleketlerde tapqan.

Inflyaciyani targetlew analitik model arqalı anıqlama beriledi hám ózinde eki strukturalıq bólekti ańlatadı. Birinshi strukturalıq bólim - bul mámleket ekonomikasın qanday háreket etip atırǵanı hám oǵan pul - kredit siyasatı qanday tásir etiwin kórsetip beredi. Ekinshi strukturalıq bólim Oraylıq banktiń sońǵı maqsetlerin sáwlelendiredi (maqsetli funktsiya ). Ekonomika submodeline kóre Oraylıq bank JIÓge óz tásirin ótkere aladı, yaǵnıy pul - kredit siyasatı instrumentleriniń ózgertiliwi (mısalı, qayta finanslastiriw stavkasınıń ózgeriwi) málim múddetlerden keyin JIÓge tásir kórsete baslaydı JIÓniń ózgeriwi bolsa, óz ornında inflyaciyaga tásir kórsetedi. Sonday etip, procent stavkalarınıń ózgeriwi jalpı talap hám jalpı usınıstı ózgerte aladı hám málim múddetten keyin inflyaciyaniń ózgeriwine alıp keledi. Bul ótken málim múddet pul - kredti siyasatınıń “qadaǵalaw jıyeki” yamasa “qadaǵalaw múddeti” dep ataladı. “Qadaǵalaw jıyeki” modeli ekzogen ózgeriwshi retinde kórinetuǵın boladı. Ámeliyatda “Qadaǵalaw múddeti” modeli 1-2 jıldı quraydi.

Analitik modeldiń ekinshi strukturalıq bólegi Oraylıq banktiń maqsetli funkciyasi bolıp tabıladı. Ol eki jóneliske iye. Birinshiden, Oraylıq bank inflyaciyani belgilengen málim dáreje átirapında turaqlılastırıwǵa háreket etedi. Ekinshiden, Oraylıq bank ekonomikalıq ósiwdi de belgilengen eń maksimal ósiw kórsetkishinde átirapında turaqlılastiriwi da múmkin. Inflyaciyani targetlew “qatań rejim” nen “mayısqaq rejim” ge ótip ózgerip turıwı da múmkin.

Ápiwayı analitik modelge tıykarlanıp, Oraylıq bank málim háreketlerge tiykarlanadı. Procent satvkasi sonday dárejede belgilenedi, inflyacion GEP hám JIÓ GEP dárejeleri ılajı bolǵanınsha kem bolıwı kerek. Sonıń menen birge, maqsetli funktsiyaǵa uqsas túrde jámiyet joǵaltiwlari da minimallastırıladı. Procent stavkalarınıń ózgeriwi málim múddetten keyin inflyaciyaga tásir kórseter eken, Oraylıq bank inflyaciyani boljawdi da inabatqa alıwı kerek. Oraylıq bank procent stavkaların sonday dárejede belgileydi, inflyaciyani boljalǵan dárejeleri maqsetli dárejelerge jaqınlaw bolıwı kerek. Bul zat óz ornında JIÓ ushın da qollanıladı. Inflyaciyani boljaw pul - kredit siyasatınıń maqseti retinde qaralıwı da múmkin. Sol sebepli de kóbinese inflyaciyani targetlew emes, bálki inflyacion boljawdı targetlew haqqında aytiladi.

Oraylıq bank tárepinen ornatılatuǵın procent stavkaları inflyaciya hám JIÓnen funktsiya retinde qaraladı. Sol sebepli de procent stavkasın ornatıw procesin Oraylıq banktiń qaytma reakciya funtsiyasi dep ataladı. Bul funkciya Oraylıq banktiń gúzetilip atirǵan ózgeriwshileriniń kutiletuǵin ózgeriwine qanday tásir kórsetiwin ańlatadı.

Inflyacion targetlew rejimi qollanilip atirǵan barlıq mámleketlerde inflyaciya maqsetli kórsetkishleri tómen dárejede, yaǵnıy 3. 5-4% átirapında belgilenedi. Biraq, bul dáreje optimal esaplanadıma yamasa joq. Jáhán ámeliyatına názer salatuǵın bolsaq, bahalar turaqlılıǵın nol dárejedegi inflyaciya arqali anıqlama beriledi. Biraq, geypara sebeplerge kóre inflyaciyani nol dárejede targetlew maqsetke muwapıq esaplanbaydı. Inflyaciyani nol dárejede targetlew ekonomikanı deflyaciyaga kirip ketiw qáwpin tuwdıradı. Inflyaciyani targetlew siyasatın mámleket ekonomikasi ushın tuwrı ayta biliw, bul siyasattiń eń tiykarǵı talaplarınan biri bolıp tabıladı. Sondaǵana inflyaciyani targetlew rejimi mámlekettegi inflyaciya dárejesin turaqlılastırıwshı nátiyjeli faktor retinde kórinetuǵın boladı.

2.2 Sirt el mámleketlerde inflyaciyani targetlew rejimi

Xalıq aralıq valyuta fondiniń rásmiy statistikalıq maǵlıwmatlarına kóre, 2018 jılda inflyacion targetlew rejimin qollap atırǵan mámleketler sanı 41 bolıp, onıń 30 i rawajlanıp atırǵan mámleketler bolıp tabıladı.

Ekspertlerdiń pikirine kóre, inflyacion targetlewden pul-kredit siyasatınıń indikatori retinde paydalanıw ushın eki sharayat ámeldegi bolıwı kerek. Birinshiden, Oraylıq bank ǵárezsiz pul-kredit siyasatın ámelge asırıw múmkinshiligin ıyelewi kerek. Oraylıq bank húkimet maqul túsedi dep esaplaǵan inflyatsiya dárejesine erisiw ushın monetar instrumentlerdi erkin tańlaw huqıqına ıye boliwi kerek. Mámlekette byudjet-salıq siyasatınıń talapları pul-kredit siyasatın islep shıǵıwda ústin turatuǵın jónelisler retinde qaralmawi kerek. Basqasha etip aytqanda, mámlekette «byudjet gegemonliǵi» túsinigi ámelde bolmawi kerek.

Ekinshiden, inflyatsiyaniń maqsetli kórsetkishi indikator retinde tańlap alınıwı ushın is haqınıń ósiwi, xalıq bántligi dárejesi hám almasıw kursi boyınsha maqsetli kórsetkishler belgilenbewi kerek. Óytkeni sonda, milliy valyutanıń shet el valyutaǵa salıstırǵanda kursinıń belgileniwi Oraylıq bankti, óziniń pul-kredit siyasatın, áne sol kórsetkishti orınlaw ushın maslastırıwǵa májbúr etedi. Bul bolsa, óz gezeginde, Oraylıq bankke inflyatsiyaniń maqsetli kórsetkishin támiyinlew ushın monetar instrumentlerden erkin hám tolıq paydalanıw imkaniyatın bermeydi. Nátiyjede, pul-kredit siyasatınıń taktikaliq maqsetleriniń mazmunında eki jaqlamaliq, qarama-qarsılıq júzege keledi.

Inflyaciyaliq targetlew tabıslı qollanılǵan mámleketler sipatinda Jańa Zelandiya, Kanada, Ullı Britaniya, Finlandiya, Shvetsiya, Avstraliya hám Ispaniya tilge alınadı.

Avstraliya, Finlandiya hám Shveciyada Oraylıq bank inflyatsiyaniń maqsetli kórsetkishin húkimettiń qollap-quwatlaw haqqindaǵi razılıǵın almastan turıp járiyalaǵan.

Kanada hám Jańa Zelandiyada maqsetli kórsetkishke erisiw ushın 18 aylıq múddet belgilengen. Usı múddet tawsılǵannan keyin, inflyaciyaniń dárejesin basqıshpa-basqısh tómenletiw maqsetinde, Jańa Zelandiyada taǵı 12 aylıq, Kanadada - 18 aylıq múddet belgilengen.

Belgilengen jańa múddetler tawsılǵannan keyin hár eki mámlekette inflyatsiyaniń maqsetli kórsetkishin támiyinlewge erisildi hám hár eki mámlekette taǵı bes jıllıq dáwir inflyaciyaniń maqsetli kórsetkishi belgilengen.

Avstraliya, Finlandiyada inflyaciyaniń maqsetli kórsetkishi anıq dáreje retinde alınǵan.

Kanada, Jańa Zelandiya, Shveciya, Ullı Britaniyada inflyatsiya boyınsha maqsetli kórsetkish jol retinde belgilengen.

Rossiya Oraylıq banki tárepinen qollanilip atirǵan inflyaciyaliq targetlew rejiminde 2017 jıldıń aqırına barıp, inflyaciyaniń jıllıq dárejesin 4 procentke jetkiziw maqseti qoyılǵan edi. 2016 jılda ámelge asırılǵan ilajlar bul maqsetke erisiw múmkinshiligin júzege keltirdi. Yaǵnıy, 2016 jıldıń juwmaǵına kelip, Rossiyada inflyaciyaning jıllıq dárejesi 5,4 protsentti quradı. Sonday-aq, 2015 jıl 31 dekabr jaǵdayına kóre, Rossiyada inflyaciyaniń jıllıq dárejesi 12, 9% bolǵan edi.

2016 jıldıń iyun ayına kelip, inflyaciyaniń dárejesin sezilerli dárejede tómenletiwge erisilgenligi Rossiya Oraylıq bankine qayta finanslastiriw stavkasın tómenletiw imkaniyatın berdi.

Rossiyada 2016 jılda inflyaciyaliq targetlew nátiyjesin támiynlegen faktorlar tómendegilerden ibarat :

1. 
   Tábiiy monopoliyalar ónimleri hám xızmetleri bahalarınıń tómen ósiw pátlerin támiyinlengenligi. 2016 jılda usı bahalardıń ósiw páti 1,3 protsentti quradı.
   
2. 
   Milliy valyutanıń nominal almasıw kursinıń turaqlı bolǵanlıǵı (2016 jıl dawamında 1 AQSh dolların 64-67 rubl dárejesinde bolıwı támiynlendi.).
   
3. 
   Pul massasınıń tómen dárejedegi ósiw pátiniń támiyinlengenligi. 2016 jılda pul massasınıń ósiw páti 9,2 protsentti quradı. 2015 jılda ósiw páti 11,5 protsentti quraǵan edi.
   
4. 
   Rezerv fondı qarjiları esabınan mámleket byudjeti defitsitin finanslıq támiynlew arqalı pul bazasınıń kóbeyiwine jol qoyılmaǵanlıǵi (2015 jılda jol qoyılǵan edi).
   

Qazaqstanda inflyaciyaniń maqsetli kórsetkishi orta múddetli dáwir mólsherlengenligi sebepli, ekonometrikaliq analiz shereklik dáwirdegi maǵlıwmatlar analizi tiykarında ámelge asırılıp atır.

Sonıń menen birge, prognozdıń anıqlıq dárejesin asırıw ushın xalıq ortasında, inflyacion hám devalyacion kútiwlerdi bahalaw maqsetinde, sorawlar ótkerilmekte.

Házirgi dáwirde, Qazaqstanda inflyacion targetlew rejimi qollanilip atirǵani sebepli milliy valyutanıń almasıw kursi boyınsha maqsetli kórsetkishler belgilenbegen. Milliy valyuta -teńge erkin júziw rejimine iye.

Inflyacion targetlew rejimine ótiw Ózbekstan Respublikası ekonomikasın rawajlandırıwdıń zamanagóy, innovaciyalıq rawajlanıw jolına ótiw basqıshında inflyaciyaga qarsı gúrestiń ústin turatuǵın baǵdarlarınan biri retinde qaralıp atır.

Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 13 sentyabr degi PQ-3272-sanlı “Pul-kredit siyasatın jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında”gi sheshiminde pul-kredit siyasatın jetilistiriw boyınsha bir qatar zárúrli ilajlar belgilendi. Atap aytqanda, usı sheshimge muwapıq, Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń ishki bahalardıń turaqlılıǵın támiyinlewde orta múddetli keleshekte pul-kredit siyasatı maqsetlerine erisiw princip hám mexanizmlerin shet el oraylıq bankleri tárepinen qollanılatuǵın inflyaciyaliq targetlew rejimine ótiw tuwrısındaǵı usınısına razılıq berildi.

Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2019 jıl 18 noyabr degi PF-5877-sanlı “Inflyaciyaliq targetlew rejimine basqıshpa-basqısh ótiw arqalı pul-kredit siyasatın jetilistiriw tuwrısında”gi pármanına muwapıq, aldıńǵı shet el tájiriybesine tayanǵan halda, inflyacion targetlew rejimin engiziw ushın Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki hám Ministrler Mekemesiniń tómendegi jónelislerge qaratılǵan muwapıqlastırılgan tayarlıq jumısların ámelge asırıw wazıypası qoyıldı :

- inflyatsiyaning monetary emes faktorları rolin basqıshpa-basqısh tómenletiw, sonday-aq, tariflerdi tártipke salıwdı reformalaw, ekonomikanıń real sektorında strukturalıq ekonomikalıq reformalar natiyjeliligin támiyinlew hám ishki bazardı tutınıw tovarları menen toltırıw ;

- Oraylıq banktiń makroekonomikalıq analiz hám kommunikaciya siyasatı sapasın asırıw ;

- regulyatordıń kredit bazarına nátiyjeli tásir etiwin támiyinlep beretuǵın, pul bazarın tártipke salıwdıń jańa instrumentlerin engiziw.

Usı Párman tiykarınan, makroekonomikalıq turaqlılıqtı támiyinlew ushın ekonomikanı tártipke salıwdıń bazar mexanizmleri hám instrumentlerin qóllawdı keńeytiw, sonıń menen birge, pul-kredit siyasatı natiyjeliligin tupten asırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki inflyaciya dárejesin 2021 jılda 10 procentke shekem tómenletiw hám de 2023 jılda 5 procent dárejedegi turaqlı inflyacion maqsetti (target) ornatıw jolı menen 2020 jıldıń 1 yanvarınan baslap pul-kredit siyasatı mexanizmlerin basqıshpa-basqısh inflyacion targetlew rejimine ótkeriwdi támiyinlew talabı qoyıldı.

Sonıń menen birge, Párman menen Ózbekstan Respublikası Ministrler Mekemesi hám Oraylıq bankiniń inflyaciyani tómenletiw hám bahalar turaqlılıǵın támiyinlew boyınsha birgeliktegi háreketleri koncepciyası tastıyqlandi hám bul Koncepciyaǵa muwapıq, 2020 jılda inflyaciyani tómenletiw hám bhalar turaqlılıǵın támiyinlew boyınsha «Jol kartası» maqullandi.

Áhmiyetlisi sonda, Pármanǵa muwapıq, 2020 jıl 1 yanvardan baslap kommerciyaliq bankler tárepinen (milliy valyutada ) tazadan beriletuǵın barlıq túrdegi kreditler, sonday-aq mámleket programmaları sheńberinde ajratılatuǵın kreditler boyınsha procent stavkaları Oraylıq banktiń qayta finanslıq támiynlew stavkasınan kem bolmaǵan dárejede belgilendi (ipotekanı kreditlaw boyınsha mámleket programmaları hám de paxta shiyki onimin hám masaqlı dán eginlerin jetistiriw ushın awıl xojalıǵı ónimlerin óndiriwshi kárxanalarǵa ajratılatuǵın kreditler bunnan tısqarı ) hám 2021 jıl 1 yanvardan, zárúr jaǵdaylarda, procent qárejetleriniń málim bir bólegin kompensaciya qılıw mexanizmlerin engiziw arqalı kommerciya banklerine procent stavkaların ǵárezsiz belgilew huqıqın bergen halda kreditlerdi jeńillikli procent stavkalarında beriw ámeliyatı biykar etildi.

Atap ótiw kerek, mámleketimiz tariyxında birinshi ret mámleket byudjeti deficitligi boyınsha normativ talap engizildi. Yaǵnıy, Ózbekstan Respublikası Finans ministrligine fiskal balans deficitligin 2022 jılda 1, 5 procentten aspaytuǵın dárejege shekem basqıshpa-basqısh kemeytiwdi támiyinlew wazıypası júklendi.

Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Inflyacion targetlew rejimine basqıshpa-basqısh ótiw arqalı pul-kredit siyasatın jetilistiriw tuwrısında”gi pármanınıń taǵı bir zárúrli tárepi sonda, ol jaǵdayda pul-kredit siyasatın inflyacion targetlew rejimine maslastırıwdıń tómendegi baǵdarları óz sawleleniwin tapqan :

- 2020 jıldıń 1 yanvarına shekem pul bazarı procent stavkalarına tásir kórsetiwshi bazar instrumentleri, sonday-aq Oraylıq bank obligaciyalari, overnayt depozitlar, turaqlı túrdegi depozit aukcionlari, mámleket qımbatlı qaǵazları hám shet el valyuta basekisi astında kredit aukcionlari hám overnayt kreditleri;

- 2020 jıl dawamında procent hám valyuta xaterlerin basqarıwda tuwındılıq instrumentler (svop, opcion hám f'yucherslar) hám kommerciya bankleriniń valyuta kursi qáliplesiwindegi roliniń basqıshpa-basqısh asırıp barılıwı ;

- bir ay múddette Oraylıq banktiń banklar araliq pul bazarına úzliksiz intervenciyasi arqalı maslasıwshı procent siyasatın ámelge asırıwda tiykarǵı procent stavkasınıń procent koridori mexanizmi;

- 2020 jıldıń 1 apreliga shekem xalıq aralıq finans institutlarınıń texnikalıq járdemi hám de aldıńǵı xalıq aralıq tájiriybe tiykarında ekonometrikaliq modellestiriw instrumentlerin rawajlandırıwdı názerde tutatuǵın makroekonomikalıq analiz hám prognozlaw sisteması ;

- eki ay múddette Oraylıq bank tárepinen ekonomika daǵı ámeldegi jaǵday, inflyaciyaliq processlerdiń tiykarǵı faktorları hám pul-kredit siyasatı ilajlarınıń waqıtında sáwlelendirilmegenligin názerde tutatuǵın kommunikacion siyasattiń zamanagóy principlerı;

- inflyaciya hám inflyacion kutilmeler faktorların turaqlı úyrenip barıw, xalıq aralıq finans institutları hám basqa mámleketlik oraylıq bankleri texnikalıq járdemin qosıw arqalı aldıńǵı shet el tájiriybeni úyreniw.

Juwmaqlaw

Paydalanilǵan ádebiyatlar:

1. Қоралийев Т. ва бошқалар., Пул муомаласи орқали

мувофиқлаштириш.

2. Нагорнов А., Политика таргетирования инфляции.

3. Кондратов Д., Денежно – кредитная политика в странах Европы.

4. RudebuschG., Walsh C. U.S. inflation targeting: pro and contra // FRB of

San Francisco Economic Letter.

5. С. Р. Моисеев., Денежно – кредитная политика: Теория и практика.

6. Carare A, Stone M.R. Inflation targeting remiges. IMF. Working papers.

7. www.iqtisodiyot.tsue.uz

8. www.finlit.uz

9. www.lex.uz