Majidov taxir shadmanovich

cho‘michli
(Pelton turbinasi); 
ikki karrali
( Banki turbinasi); 
qiya oqimli
(Tyurgo turbinasi). 
Hozirgi vaqtda, asosan cho‘michli turbinalar ko‘p qo‘llaniladi (35-rasm).
Reaktiv turbinalar
o‘qiy
va
radial o‘qiy
tizimlarga bo‘linadi. O‘qiy
turbinalar o‘z navbatida
parrakli
va
qayrilma parrakli
, 
radial o‘qiy
turbinalar
ББосим ўзгариши
натижасида ҳосил 
бўлган энергия
Тезлик ўзгариши 
натижасида ҳосил 
бўлган энергия
Кинетик энергия 
–
сувнинг актив 
ҳаракати
Потенциал 
энергия
-
сувнинг 
реактив ҳаракати
Вазият ўзгариши
натижасида ҳосил 
бўлган энергия

---

74
S I N F L A R
T I Z I M L A R
S E R I YA L A R
35-rasm. Gidravlik turbinalar klassifikatsiyasi.
ГИДРАВЛИК ТУРБИНАЛАР
Радиал
-
ўқий
А К Т И В
Р Е А К Т И В
Ўқий
Қ
и
я
оқ
и
м
л
и
Ч
ўм
и
ч
л
и
И
к
к
и
 к
ар
ра
л
и
П
ар
ра
к
л
и
Қ
ай
ри
л
м
а
п
ар
ра
к
л
и
С
ек
и
н
 
ю
ру
вч
и
Н
ор
м
ал
 
ю
ру
вч
и
Т
ез
ю
ру
вч
и
Ж
уд
а 
те
з 
 
ю
ру
вч
и

---

75
esa
sekin yuruvchi, normal yuruvchi, tez yuruvchi hamda juda tez yuruvchi
seriyalarga bo‘linadi (35-rasm).
Bir
tizim
ga kiruvchi gidroturbinalar
seriyalarga
bo‘linadi. Seriyalar-suv
oqib o‘tadigan qismi bir-biriga geometrik o‘xshash, ammo o‘lchamlari har xil
bo‘lgan
turbinalarni
o‘z
ichiga
oladi, 35-rasmda
gidravlik
turbinalar
klassifikatsiyasi keltirilgan
[21, 59, 60]
.
5.2 Reaktiv turbinalar.
Reaktiv turbinalar tizimiga kiruvchi o‘qiy turbinalar seriyasidagi parrakli
gidroturbinalar, 
barcha
gidroturbinalar
orasida
eng
yuqori
tezyurar
gidroturbinalardan hisoblanadi. Tezyurar gidroturbinalar, oqimning juda kichik
tezligida ham yuqoriroq aylanishlarga ega bo‘ladi. Katta tezlikda aylanadigan
gidroturbinalarga, katta tezyurarlikka ega bo‘lgan gidrogeneratorlarni qo‘llash
imkoni tug‘iladi. Tezyurar gidroturbi-nalar engil bo‘lib, narxi arzon bo‘ladi. 
SHuning uchun parrakli gidroturbi-nalarni oqimning juda kichik bosimi hamda
tezligida qo‘llash mumkin. 
8-jadval
. 
Parrakli gidroagregat turlari
Parametrlari
Gidroagregat turlari
GA1
GA8
GA14
Pr15
Pr30
Quvvat, kVt
100÷330 150÷1800 20÷300
do 130,0
do 200,0
Bosim, m
3,5÷9,0 6,0÷22,0 2,0÷7,2
2,0÷12,0
4,0÷18,0
Suv sarfi, m
3
/s
2,3÷6,2 2,5÷11,0 2,5÷5,75 0,44÷1,5 0,38÷1,10
Turbina rotorining
aylanish tezligi, min
-1
200÷360 300÷600 250÷375
600; 750;
1000
750; 1000
Nominal kuchlanish, V
400
400; 6000; 
10000
400
230/400
230/400
Elektr tokining nominal
chastotasi, Gs
50
50
50
50
50
Hozirgi kunda Sankt-Peterburg shahridagi
MNTO
(Mejotraslevoe nauchno-
texnicheskoe ob’edinenie - Sohalararo ilmiy-texnik birlashma) 
INSET
(Innovatsii
v
Soveremenn
ы
e
Energeticheskie
Texnologii–Zamonaviy
energetik

---

76
texnologiyalarga
innovatsiya
) [22] mini
va
mikroGESlar
va
ularning
gidroturbinalarini loyihalash, seriyali tayyorlash va montaj ishlarini bajaruvchi
birlashmada
2÷22 m bosimda ishlaydigan quyidagi gidroagregatlarni ishlab
chiqarilmoqda (8-jadval). Bundan tashqari, 2÷18 m bosimda ishlaydigan bir
qancha parrakli gidroturbinalar bilan jihozlangan mikro gidroelektrostansiyalar
kompleksi ham ishlab chiqaril-moqda (9-jadval). 
9-jadval. Parrakli gidroturbinalar bilan jihozlangan MikroGESlar
Parametrlari
MikroGES va gidroagregat turlari
10Pr
15Pr
50Pr
100Pr
Quvvat, kVt
0,6÷4,0
2,2÷10,0
3,5÷15,0 10,0÷30,0 10,0÷50,0 40,0÷100,0
Bosim, m
2,0÷4,5
4,0÷10,0
4,5÷12,0
2,5÷6,0
4,0÷10,0
6,0÷18,0
Suv sarfi, m
3
/s
0,07÷0,14 0,10÷0,21 0,10÷0,30 0,30÷0,80 0,40÷0,9 0,50÷1,20
Turbina rotorining
aylanish tezligi, min
-1
1000
1500
1500
600
750
1000
Nominal kuchlanish, V
230 
400
230, 400
230, 400
36 - rasm. Parrakli turbina rotorining yig‘ilgan holatdagi
ko‘rinishi.

---

77
a) b)
37-rasm. To‘g‘ri o‘qli konussimon
(a)
va tirsaksimon
(b)
so‘rib ketish
quvurli parrakli gidroagregatlar.
36-rasmda parrakli turbina rotorining yig‘ilgan holatdagi ko‘rinishi,
37-rasmda esa to‘g‘ri o‘qli konussimon
(a)
va tirsaksimon
(b)
so‘rib ketish quvurli
parrakli gidroagregatlarning GES binosida joylashishi ko‘rsatilgan.
Ma’lumki, turbinalar turini tanlash uchun ularning yig‘ma grafik-lari
shakllantiriladi. Yig‘ma grafiklar maydonida berilgan bosim, suv sarfi va quvvatga
nisbatan gidroturbinalarning turlari joylashtiriladi. 38-rasmda
MNTO INSET
birlashmasi tomonidan kichik quvvatli turbina-lar hamda mikroGESlarni tanlash
uchun tayyorlangan diagramma keltirilgan. Yig‘ma grafikning eng kichik bosim va
suv sarflarida parrakli gidroturbi-nalar hamda parrakli turbinali kichik GESlar
joylashgan. Ularning quvvati 1 kVt dan 1 000÷1 200 kVt oralig‘ida joylashgan
(38-rasm). SHunisi diqqavtga sazovorki, ushbu gidroturbinalar uchun boshlang‘ich
bosim 1,8 m dan boshlanib 30 m da tugaydi
(
38-rasm
). 
Bunday gidroturbinali
agregatlar, ayniqsa, irrigatsiya tizimlaridagi bosimi kichik kanallarga o‘rnatish
uchun juda qulay.

---

78
38-rasm. Kichik quvvatli turbinalar hamda mikroGESlarning tanlash