Мажбуриятлар ва уларнинг турлари

ТАЪСИСЧИЛАРГА БЎЛГАН ҚАРЗДОРЛИК
ҲИСОБИ
Корхонанинг таъсисчилар олдидаги жорий мажбуриятлари бўлиб дивидендлар ва чиқиб кетаётган таъсисчиларга (иштирокчиларга) улушлар тўлови бўйича мажбуриятлар ҳисобланади.
21-сон БҲМСда жорий мажбуриятларни акс эттириш учун маҳсус счётлар кўзда тутилган:
- 6610 “Тўланадиган дивидендлар”
- 6620 “Чиқиб кетаётган таъсисчиларга улушлари бўйича қарз”.
Дивидендлар пул маблағлари, товар-моддий бойликлар ва акциялар билан тўланиши мумкин. Барча дивидендлар корхонанинг хусусий капиталини камайтиришга олиб келади, акциялар билан тўланадиган дивидендлар бундан мустасно.
Дивиденд тўлови тўғрисидаги қарорни қабул қилишда ЎзР 26.04.1996 йилдаги 223-I-сон "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида"ги Қонуни 54-моддаси ва ЎзР 06.12.2001 йилдаги 310-II-сон "Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида"ги Қонуни 26-моддасида кўзда тутилган уларни тўлашдаги чеклашларни инобатга олиш лозим. Агар тўлаш пайтида жамиятнинг соф активлари қиймати унинг устав фондидан (устав капиталидан) ва захира фондидан кам бўлса ёки тўлаш натижасида уларнинг миқдоридан камроқ бўлиб қолса, жамият дивидендларни тўлашга ҳақли эмас. Соф активларни баҳолаш ва уларни устав капитали миқдорига мувофиқлаштириш тўғрисидаги қоидалар ЎзР 26.04.1996 йилдаги 223-I-сон "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида"ги Қонуни 32-моддаси ва ЎзР 06.12.2001 йилдаги 310-II-сон "Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида"ги Қонуни 19-моддасида белгиланган. Агар иккинчи ва ҳар бир кейинги молия йили тугаганидан кейин жамият соф активларининг қиймати унинг устав фондидан (устав капиталидан) кам бўлиб қолса, жамият ўзининг устав фондини (устав капиталини) ўзининг соф активлари қийматидан ошмайдиган миқдоргача камайтирилишини эълон қилиши ва бундай камайтиришни белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказиши шарт.
Бироқ, агар акциядорлик жамияти ёки масъулияти чекланган жамият ЎзР 26.04.1996 йилдаги 223-I-сон "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида"ги Қонуни 49-моддаси ва ЎзР 06.12.2001 йилдаги 310-II-сон "Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида"ги Қонуни 25-моддалари билан рухсат берилган ҳолда, жамият иштирокчилари қарори билан дивидендларнинг тўлаш, соф фойдани тақсимлаш йилнинг ҳар чорагида, ярим йилда бир марта ёки бир йилда бир марта амалга оширар экан, у ҳолда соф активларни дивидендлар тўланиши режалаштирилаётган ҳар бир даврда баҳолаш керак.
14-сон БҲМС “Хусусий капитал тўғрисидаги ҳисобот”нинг (АВ томонидан 07.04.2004 йилда 1335-сон билан рўйҳатга олинган) 10-бандига биноан соф активлар деганда хўжалик юритувчи субъектнинг ўз маблағлари билан таъминланган узоқ муддатли ва жорий активларнинг қиймати, яъни хўжалик юритувчи субъектни