Май 2021 10-қисм Тошкент май 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot», 2021. 202 б

Foydanilgan adabiyotlar:
1. http://ma’naviyat.tashiit.uz

---

153
Май 2021 10-қисм
Тошкент
BIOLOGIYA FANINI O‘QITISHDA O‘QUVCHILARDA MUSTAQIL VA IJODIY 
FAOLIYATNI TARKIB TOPTIRISH
Urazova Salomatjon Ergashovna
Xorazm viloyati Gurlan tumani 
17-umumiy o’rta ta’lim maktabi 
biologiya o’qituvchisi 
Annotatsiya:
ushbu maqolada biologiya fanini o’qitishda o’quvchilarda mustaqil va ijodiy 
faoliyatni tarkib toptirishning usullari va ahamiyati tahlil etilgan.
Kalit so’zlar
: biologiya, o’qitish, ta’lim,biologik ob’yekt, ijodiy fikr. 
Biologiyani o‘qitishda o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalarini 
rivojlantirish uchun o‘qituvchi, avvalo: o‘quvchilarning darsda mustaqil ishlashlari uchun 
o‘quv topshiriqlarini tanlashi (zarur hollarda tuzishi), biologik ob’ektlar, tabiatdagi mavsumiy 
o‘zgarishlarni o‘rganish maqsadida tajriba va kuzatish o‘tkazish yuzasidan ko‘rsatmalar 
tayyorlashi; o‘quvchilarning qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning mustaqil ta’limi uchun 
qo‘shimcha adabiyotlar va multimedialarni tanlashi lozim; o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy 
fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun ta’lim-tarbiya jarayonida rivojlantiruvchi ta’lim 
texnologiyasini qo‘llash zarur. 
Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasining asosiy g‘oyasi o‘quvchilarni har tomonlama 
rivojlantirish sanaladi. Mazkur texnologiyaning asosiy xususiyatlari: o‘quvchilarni o‘z bilish 
faoliyatining sub’ektiga aylantirib, fikr yuritish mexanizmini shakllantiradi, rivojlantiradi; 
o‘quvchilarning bilish faoliyati empirik va nazariy bilish yaxlitligida tashkil etilib, o‘qitish 
jarayonida bilimlarni deduktiv usulda o‘rganish ustuvor bo‘ladi; o‘qitish jarayonining asosini 
o‘quvchilarning o‘quv topshiriqlarini bajarish orqali vujudga keltiriladigan mustaqil faoliyat 
tashkil etadi; o‘quvchilarning aqliy rivojlanishiga zamin tayyorlab, bu jarayonda tanqidiy va ijodiy 
fikr yuritishni shakllantirish ustuvor yo‘nalish sanaladi. Fikr yuritishning bu ikki tipi bir-birini 
to‘ldiradi va taqozo etadi.
Tanqidiy fikr yuritish shaxsning voqea va hodisalar haqidagi munosabati va fikrini vujudga 
keltirib, uning tarkibiga quyidagilar kiradi: tahliliy fikr yuritish (axborotni tahlil qilish, zarur 
faktlarni tanlash, taqqoslash, faktlar va hodisalarni chog‘ishtirish). O‘quvchilarda tahliliy 
fikr yuritish ko‘nikmalarini shakllantirish uchun biologiya o‘qituvchisi har bir darsda avval 
o‘rganilayotgan ob’ektlar bilan o‘rganilgan ob’ekt o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlaydigan 
topshiriqlarni berishi kerak. O‘quvchilarda mustaqil fikr yuritishni rivojlantirish uchun o‘qituvchi 
har bir mavzuni o‘rganishda muammoli vaziyatlarni vujudga keltirishi va o‘quvchilarning bilish 
faoliyatini muammoli vaziyatlarni hal qilishga yo‘llashi lozim. Masalan, «Loladoshlar oilasi» 
mavzusini o‘rganishda muammoli vaziyat vujudga keltirilib, o‘quvchilarning ikki urug‘pallalilar 
sinfi oilalarini o‘rganishda o‘zlashtirgan bilimlarini yangi kutilmagan vaziyatlarda qo‘llashga imkon 
yaratishi lozim. Mantiqiy fikr yuritish muammoni hal etishning ichki va tashqi mantiqini hisobga 
olgan holda mantiqan dalillash, usullarning mantiqan ketma-ketligini aniqlashdir. Tizimli fikr 
yuritish o‘rganilgan ob’ektni qismlarga ajratish, uning yaxlitligini, o‘zaro bog‘liqligini aniqlash va 
tavsiflash ko‘nikmasidir. Tizimli fikr yuritish o‘quvchilarning o‘rganilayotgan ob’ektni qismlarga 
ajratish, uning yaxlitligi, o‘zaro bog‘liqligini aniqlash va tavsiflash ko‘nikmalarini rivojlantirishga 
asoslanadi. O‘qituvchi o‘quvchilarda tizimli fikr yuritishni rivojlantirish uchun muayyan 
mavzularda o‘quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etishi va tegishli o‘quv topshiriqlarini 
tanlashi yoki zarur hollarda tuzishi lozim. Jumladan, 9-sinfda
“Endoplazmatik to‘r, ribosoma, Golji majmuasi, lizosoma, mitoxondriya, hujayra markazi” 
mavzusida o‘quvchilarga quyidagi o‘quv topshirig‘ini tavsiya etishi maqsadga muvofiq.