Махсус таълим вазирлиги

Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари 
 
Стандартлар 
/ SIC 
Янги 
таҳрири 
 
Номи 
Амалга 
киритилган 
вақти 
- 
1989
 
Молиявий 
ҳисоботларни 
тузиш 
ва 
тайѐрлаш 
тамойиллари 
- 
IAS 1 
Декабр 
2003 
Молиявий ҳисоботларни 
тақдим қилиш 
1 январ 
2005йилдан 
бошлаб. 
IAS 2 
Декабр 
2003 
Захиралар 
1 январ 
2005йилдан 
бошлаб. 
IAS 7 
1992 
Пул маблағларининг ҳаракати 
тўғрисидаги ҳисобот 
1994 
йилдан. 

---

65 
IAS 8 
Декабр 
2003 
Ҳисоб сиѐсати, ҳисоб 
сиѐсатидаги ўзгаришлар ва 
фундаементал хатоликлар 
1 январ 
2005йилдан 
бошлаб. 
IAS 10 
Декабр 
2003 
Ҳисобот санасидан кейинги 
воқеалар 
1 январ 
2005йил 
IAS 11 
1997 
(1999) 
Пудрат шартномаси 
1995 
йилдан. 
IAS 12 
1996 
(2000) 
Фойда солиғи 
1998 
йилдан. 
IAS 14 
1997 
Сегмент ҳисоботи 
1998 
йилдан. 
IAS 16 
Декабр 
2003 
Асосий воситалар 
1 январ 
2005йил 
IAS 17 
Декабр 
2003 
Ижара 
1 январ 
2005йил 
IAS 18 
1993 
(1999) 
Тушум 
1995 
йилдан. 
IAS 19 
1998 
(1999) 
Ишчиларни моддий 
рағбатлантириш 
1999 
йилдан. 
IAS 20 
1994 
(1999) 
Давлат субсидиялари ҳисоби 
ва Давлат ѐрдами тўғрисидаги 
маълумотни изоҳлаш 
1984 
йилдан. 
IAS 21 
Декабр 
2003 
Валюта курси ўзгаришининг 
таъсири 
1 январ 
2005йил 
IAS 23 
1993 
Заѐмлар бўйича харажатлар 
1995 
йилдан. 
IAS 24 
Декабр 
2003 
Боғлиқ томонлар тўғрисидаги 
маълумотни изоҳлаш 
1 январ 
2005йил 
IAS 26 
1994 
Пенсия таъминоти (пенсия 
режаси) дастури бўйича ҳисоб 
ва ҳисобот 
1998 
йилдан. 
IAS 27 
Декабр 
2003 
Йиғма молиявий ҳисобот ва 
шуъба компанияларига 
инвестициялар ҳисоби 
1 январ 
2005йил 
IAS 28 
Декабр 
2003 
Ассосациялашган 
компанияларга инвестициялар 
ҳисоби 
1 январ 
2005йил 
IAS 29 
1994 
Гиперинфляция шароитида 
молиявий ҳисобот 
1990 
йилдан. 
IAS 30
1994 
(1999) 
Банк ва шунга ўхшаш 
молиявий институтлар 
молиявий ҳисоботи 
маълумотларини изоҳлаш 
1991 
йилдан. 

---

66 
IAS 31 
Декабр 
2003 
Қўшма фаолиятда иштирок 
этиш тўғрисидаги молиявий 
ҳисоботлар 
1 январ 
2005йил 
IAS 32 
Декабр 
2003 
Молиявий 
инструментлар:маълумотларни 
очиб бериш ва тақдим этиш 
1 январ 
2005йил 
IAS 33 
Декабр 
2003 
Акцияга тўғри келадиган 
фойда 
1 январ 
2005йил 
IAS 34 
1998 
(2000) 
Оралиқ молиявий ҳисобот 
1999 
йилдан. 
IAS 36 
Март 2004 Активларнинг қадрсизланиши 
31 март 
2004йил 
IAS 37 
1998 
(1999) 
Резервлар, шартли 
мажбуриятлар ва шартли 
активлар 
1 июл 1999 
йил 
IAS 38 
Март 2004 
Номоддий активлар 
31 март 
2004 йил
IAS 39 
Декабр 
2003,2004
Молиявий инструментлар: тан 
олиниши ва баҳоланиши
1 январ 
2005йил 
IAS 40 
Декабр 
2003 
Инвестицион мулк 
(инвестиция ва кўчмас мулк) 
1 январ 
2005йил 
IAS 41 
2001 
Қишлоқ хўжалиги 
2003 йил 
IFRS 1 
Июн 2003 
First-time Adoption of 
International Financial Reporting 
Standards (молиявий ҳисобот 
стандартларининг биринчи 
қўлланиши) 
1 январ 
2005йил 
IFRS 2 
Феврал 
2004 
Share Based Paiment (акциялар 
бўйича тўловлар) 
1 январ 
2005йил 
IFRS 3 
Март 2004 
Business Combinations 
(компаниялар бирлашиши) 
31 март 
2004йил 
IFRS 4 
Март 2004 
Insurance Contracts (суғурта 
компанияси) 
1 январ 
2005йил 
IFRS 5 
Март 2004 Non-current Assets Held for Sale 
and Discontinued Operations 
(жорий бўлмаган активлар, 
сотиш учун ушлаб 
қолинадиган ва 
дисконтлашган) 
1 январ 
2005йил 
 

---

67 
Халқаро молиявий ҳисобот стандартларини 
таржима қилиш ва чоп этиш 
 
Халқаро молиявий ҳисобот стандартларининг низом лойиҳа-
ларини ҳамма давлат тилларида чоп этилишининг ҳуқуқлари тўли-
ғича ХМҲСҚга тегишлидир. Халқаро молиявий ҳисобот стандартла-
рининг тасдиқланган матни ХМҲСҚ томонидан инглиз тилида чоп 
этилган. Унда ҳамма ҳуқуқлар унда сақланиб қолади. Ушбу чоп 
этилган маълумотларнинг ҳеч қандай қисми таржима қилиниши ѐки 
бошқа хар қандай шаклда электрон, механик ѐки фото нусха, ѐзув ѐки 
ҳар қандай системада маълумот излаш ва сақлаш, ХМХСҚ томонидан 
олдиндан ѐзма равишда рухсат олмасдан чоп этиш мумкин эмас. 
Халқаро молиявий ҳисобот стандартларининг рус ва немис 
тилида, поляк ва испан тилларига расмий таржимаси тайѐрланмоқда. 
ХМҲСҚ бошқа тилларга расмий таржимасини тайѐрлаш масаласини 
қараб чиқади. Халқаро молиявий ҳисобот стандартлари норасмий 
равишда 30 дан ортиқ тилга таржима қилинган. Қўшимча маълумот-
ларни ХМҲСҚдан олиш мумкин. 
ХМҲСҚ устави унинг аъзолари томонидан 1992 йил 11 октябрда 
тасдиқланган.
Қуйидаги терминлар Уставда кўрсатилган маънода ишлатилади: 
ХМҲСҚ аъзолари – бу 3–моддада берилгани бўйича аниқланган 
қўмита аъзолари; Бошқарув аъзолари – бу 4–моддада берилгани 
бўйича аниқланган мамлакат ва ташкилотлар. 
6–моддада Бошқарув аъзоларини вакил қилиш бўйича белги-
ланган алоҳида шахслар. 
Мамлакатлар – ушбу термин икки ва ундан ортиқ давлатни ўз 
ичига олиб, Бошқарув аъзоси сифатида биргаликда белгиланган 
бўлади. 
1.
Ташкилот халқаро молиявий ҳисобот стандартлари қўмитаси 
(ХМХСҚ) деб номланади. 
2.
ХМҲСҚнинг мақсади қуйидагилардан иборат: 
а) молиявий ҳисоботни тайѐрлаш ва тақдим қилишда риоя 
қилинадиган молиявий ҳисобот стандартларини жамият манфаатидан 
келиб чиқиб, ташкил этиш ва чоп этиш ва унинг ҳамма жойда қабул 
қилиниши ва риоя қилинишини рағбатлантиради; 
б) молиявий ҳисоботни тақдим этиш билан боғлиқ ҳисоб норма, 
стандартлари ва жараѐнларининг уйғунлашуви ва яхшилаш бўйича 
иш олиб боради. 

---

68 
3.
Халқаро молиявий ҳисобот стандартлари қўмитасига халқаро 
бухгалтерлар федерациясига (ХБФ) аъзо ҳамма касбий бухгалтерлик 
ташкилотлари аъзо ҳисобланади. 
4.
ХМҲСҚ бошқарув фаолиятини амалга ошириб, унга қуйи-
дагилар киради: 
а) 13 тагача давлат ХБФ кенгаши томонидан тайинланади ва 
белгилайди, улар албатта ХМХСҚ аъзоси бўлиши керак; 
б) молиявий ҳисоботга қизиқувчи 4 тагача ташкилот 12(а) 
моддага мувофиқ; 
5.
а) 4(а) моддага кўра сайланган Бошқарув аъзосининг иш 
муддати 5 йилдан ошмаслиги керак. Истеъфога чиққан Бошқарув 
аъзоси вазифасига яна қайтадан тайинланиши мумкин. 
б) Бошқарув аъзосининг иш муддати (4(в)–модда) у тайин-
ланганда Бошқарув томонидан аниқланади. 
6.
Бошқарув аъзоси ўз давлати ѐки ташкилотидан Бошқарув 
иши учун 2 тадан ортиқ бўлмаган Бошқарув вақилини тайинлаши 
мумкин. Бошқарув вакили ҳар бир давлат ѐки ташкилотдан Бошқарув 
йиғилишида 1 та техник маслаҳатчи кузатувчи бўлиши мумкин. 
7.
Бошқарув вакили ва шахслар, аниқ топшириқларни бажариш 
учун тайинланган ѐки тайѐрлов қўмитаси (ишчи йиғимлар) кенгашда 
қатнашиш учун, ўзини гуруҳ манфаатини ифодаловчи деб қарамас-
лиги, аксинча, жамият манфаатида ҳаракат қилиши керак. 
8.
ХБФ Президенти ѐки унинг вакиллари биттадан ортиқ 
бўлмаган техник маслаҳатчи кузатувида ХМҲСҚ бошқаруви йиғи-
лишида қатнашиш, сўзга чиқиш ҳуқуқига эгадир, лекин овоз беришда 
қатнашиши ҳуқуқига эга эмас. 
9.
Бошқарув ҳар йили ўзининг иши тўғрисида ҳисобот тузади ва 
уни ХМҲСҚ аъзолари, ХБФ Кенгаши ва бошқа қизиқувчи шахслар 
ҳамда ташкилотларга жўнатади. 
10.
Бошқарувни Бошқарув вакилларидан 2,5 йилга сайланган 
Раис бошқаради. Раис қайта сайланиши мумкин эмас. Бошқарув 
аъзоси Раис бўлиб сайланса, қўшимча Бошқарув вакили киритиш 
ҳуқуқига эга бўлади. 
11.
Ҳар бир бошқарув аъзоси битта овоз бериш ҳуқуқига эга 
бўлиб, овоз бериш жараѐни қўл кўтариш ѐки ѐзма бюллетен орқали 
амалга оширилади. Бошқарув аъзоларининг кўпчилик овоз бериши 
агар Уставда ѐки ишчи жараѐнларда бошқа ҳолат кўзда тутилмаган 
бўлса қарор қабул қилиш учун асос бўлиб хизмат қилади. 

---

69 
12.
Бошқарув қуйидаги ҳуқуқларга эга: 
а) бошқарувни тўлдириш учун молиявий ҳисоботга қизиқувчи 4 
тагача ташкилотни таклиф қилиш мумкин; 
б) бошқарув таркибидан ҳар қандай бошқарув аъзосини чиқа-
риш, агар унинг молиявий иштироки 14(а) моддада ўтиб кетган бўлса 
ѐки Бошқарув йиғилишини кетма-кет 2 марта бормай қолса; 
в) халқаро ҳисоб ва ҳисобот масалалари билан боғлиқ ҳуж-
жатларни муҳокама этиш ва шарҳлаш учун агар Бошқарув аъзо-
ларининг кўпчилик чоп этишга овоз берган бўлса чоп этиш; 
г) шарҳлаш учун низом лойиҳаси кўринишида (мавжуд стан-
дартларга тузатишлар киритиш) ХМҲСҚ номида, агар чоп этишга 2

3 
кам бўлмаган қисми овоз берган бўлса, чоп этиш; 
д) халқаро молиявий ҳисобот стандартларини чоп этиш, агар 
Бошқарув аъзоларининг 3

4 дан кам бўлмаган қисми овоз берган 
бўлса, чоп этиш; 
е) ишчи жараѐнларни аниқлаш, агар улар ушбу уставнинг 
низомига қарама-қарши бўлмаса; 
ж) муҳокама, музокара, ташқи ташкилотлар билан уюшиш,
умумий дунѐ миқѐсида молиявий ҳисобот стандартларини яхшилаш 
ва уйғунлаштириш бўйича иш олиб бориш; 
и) ХМҲСҚга аъзо бўлувчиларни излаш ва улардан маблағ олиш, 
бошқа ХМҲСҚ мақсадини қўллашга қизиқувчи ташкилотлар, агар 
ушбу молиялаштириш, ХМҲСҚ мустақиллигига путур етказилса: 
Халқаро молиявий ҳисобот стандартлари ва низом лойиҳалари, 
муаммовий ҳужжатларни чоп этиш. 
13.
А) муаммовий ҳужжатлар ва низом лойиҳалари ХМҲСҚ 
аъзоларига Бошқарув томонидан тарқатилади. Шундан кейин шарҳ 
бериш учун тегишли вақт берилади; 
Б) бошқарув томонидан маъқулланган халқаро молиявий ҳисо-
бот стандартлари ѐки низом лойиҳаларига мос келмайдиган фикрлар 
қўшилмайди; 
В) бошқарув томонидан аниқланган ҳукумат, стандарт ўрна-
тувчи органлар, биржалар, тартибга солувчи ва бошқа агентлик ва 
алоҳида шахсларга халқаро молиявий ҳисобот стандартлари ва низом 
лойиҳалари жўнатилиши мумкин. 
Г) ХМҲСҚ томонидан тасдиқланган халқаро молиявий ҳисобот 
стандартлари ѐки низом лойиҳалари бўйича ҳар қандай матн инглиз 
тилида чоп этилади. Бошқарув ХМҲСҚ аъзолари ва бошқа таш-

---

70 
килотларга халқаро молиявий ҳисобот стандартлари ва бошқа низом 
лойиҳаларини таржима қилишга рухсат бериши мумкин. 
14.
А) Бошқарув томонидан ҳар йили келгуси календарь йил 
учун йиллик бюджет тузилиб, Бошқарув аъзолари ва ХБФ Кенгашига 
жўнатилади. 
Б) бошқарув бюджет харажатларининг умумий суммасини аниқ-
лайди, унда Бошқарув аъзолари ва ХБФ қанчалик қисмини қоплаш-
лиги кўрсатилади. 
В) ХБФ (Б) пунктида аниқланишича, умумий сумманинг 5

йилда 2 марта – январда ва февралда қопланади. Умумий сумманинг 
қолган қисми Бошқарув аъзолари томонидан қопланади, бундан таш-
қари ХБФ Кенгаши Бошқарув аъзоларининг битта ѐки бир нечтаси 
учун тўлиқ ѐки қисман аъзолик бадалларини тўлаш тўғрисида қарор 
қабул қилиши мумкин.
Г) бошқарув аъзолари йилда 2 марта – 1 январда ва 1 июлда 
Бошқарув 3

4 қисм овози билан аниқланган нисбатда тўлайди. Агар 
бошқа ҳолат кўзда тутилмаган бўлса, Бошқарув аъзолари тенг дара-
жада йиллик бюджет ташкил топишида иштирок этади. Бошқарув 
аъзоси Бошқарувда тўлиқ йил иштирок этмаса, у ҳолда йил давомида 
ўзининг вакилига қатнашиш даражасига нисбатан аъзолик бадалини 
тўлайди. 
Д) қўмита Бошқарув йиғилишида иштирок этиш учун ҳар бир 
Бошқарув аъзосидан битта вакилни транспорт, хизмат сафари хара-
жатлари ва фавқулодда харажатларини қоплайди. Бундан ташқари, 
қўмита Раисининг Бошқарув йиғилишида иштирок этиш ва ХМҲСҚ 
номидан бошқа ишларни бажарилиш билин боғлиқ харажатларини 
қоплайди. 
Е) ўзининг амалдаги жараѐнида Бошқарув яна қандай хара-
жатлар қўмита даромадидан қопланишини аниқлайди. 
ж) бошқарув ҳар йили молиявий ҳисоботлар тузиб унинг нус-
хасини ХМҲСҚ ва ХБФ Кенгашига жўнатади. 
15.
Бошқарув йиғилишини ўтказиш жойи ва вақти Бошқарув 
аъзолари ўртасида келишиб олинади. 
16.
ХМҲСҚ аъзоларининг йиғилишининг ўтказилиши ҳар бир 
ХБФ бош ассамблеясини ўтказилиши билан мос келади. 
17.
ХМҲСҚ ҳар бир аъзоси биттадан овозга эга. Овоз бериш 
очиқ усулда, қўл кўтариш йўли билан, ѐки ѐпиқ - бюллетен бериш 
билан амалга оширилади. ХМХСҚ аъзоси ўзининг овоз бериш ҳуқу-

---

71 
қини бошқа аъзога бериши мумкин ва бу тўғрисида йиғилишдан 
олдин раисга хабар беради. 
18.
Бошқарув томонидан қўмита маъмурий аппаратининг 
жойлашадиган жойи аниқланади. 
19.
ХБФ Кенгаши билан Уставга ўзгартиришлар киритиш 
тўғрисидаги масалалар муҳокама қилинади ва ХМХСҚ бошқаруви 
3

4 қисмидан кўпроқ овоз билан ва ХМҲСҚ аъзоларининг кўпчилиги 
овози билан тасдиқланиши талаб қилинади. Бу янгиланган Устав 
ХМХСҚ аъзолари томонидан АҚШ, Колумбия округи, Вашингтонда 
1992 йил октябрда тасдиқланган.