Махсус таълим вазирлиги

Gs=(Tp+L)-(Ga+Na);
Бу ерда: Gs-гудвилл суммаси; 
Tp-тўланадиган пул маблағлари; 
L-мажбуриятлар;

---

160 
Ga-жорий активларнинг бозор қиймати; 
Na-узоқ муддатли активларнинг бозор қиймати. 
Корхоналарнинг бирлашувидан инвентарга ўтган барча сотиб 
олинган активлар ва пассивлар консолидациялашган ва ҳисобот маъ-
лумотларига, сотиб олиш санасига бўлган қиймат бўйича киритилади. 
Сотиб олиш нархини активларнинг ҳисоб нархидан, шартнома бўйи-
ча ўтказиладиган мажбуриятларни чегириб ташлаганда ортиқ бўлиши 
гудвилл сифатида қайд қилиниши лозим. Сотиб олиш санасига олув-
чи корхона томонидан консолидация-лашган баланс тузилади ва бу 
асосида ишчи жадваллари тайѐрланади. Бу ишчи жадвалида баланс 
моддалари ва унинг қийматлари, тузатувчи ѐзувлар келтирилади: Ма-
салан, бир корхона иккинчи корхонанинг 100 фоиз оддий акция-
ларини 1500000 сўмга сотиб олди, бу сумма активларнинг қолдиқ 
қийматидан 300000 сўмга кўп. Бу ортиқ суммани биринчи корхона 
инвестори қуйидагича ифодалайди: 180000 сўм сотиб олинган
корхонанинг активлари қийматини кўпайтириш ҳисобига ва қолган 
120000 сўм эса инвестор оладиган гудвилл ҳисобига. Шунингдек, 
сотиб олиш қиймати номинал қийматдан ошганида амалга ошири-
ладиган тузатишларни кўрсатувчи ишчи жадвалини тузади. 
 
Номоддий активларга амортизация (эскириш) ҳисоблаш 
тартиби ва усуллари 
«Номоддий активлар» номли 7-сон бухгалтерия ҳисобининг 
миллий стандартида амортизациянинг қуйидаги усулларини қўллаш 
тавсия этилади; 
1. Тўғри чизиқли усул (Straight-line method), 
бу усулда активдан 
фойдаланишнинг бутун даври мобайнида эскиришнинг доимий 
суммаларини ҳисоблаб, ѐзишдан иборат бўлади. Бу объектнинг амор-
тизацияланадиган қиймати хизмат қилиш муддатлари мобайнида тенг 
улушларда ҳисобдан чиқариб борилади. Демак, бу усулда номоддий 
активларнинг ҳар йилдаги амортизация суммалари бир хил кўри-
нишда бўлади, қопланаѐтган амортизация бир хил суръатда ортади, 
натижада объектнинг ички қиймати бир хил даражада камайиб 
боради. Шунга мувофиқ, тўғри чизиқ усулида амортизация ажратма-
ларини ҳисоб-китоб қилиш қуйидаги формула асосида амалга 
оширилади: 

---

161 
M
H
F
q
q
s
H
T
T
е
T
D
A
)
(



ки
 ;
бу ерда: 
A
s
-амортизация суммаси; 
D
q
-дастлабки қиймати; 
T
q
-тугатилиш қиймати; 
T
F
-тугатишдан олинган фойда; 
T
H
-тугатилиш бўйича харажатлар; 
H
M
-хизмат қилиш муддати. 
Масалан, маҳсулотлар белгисига бўлган гувоҳноманинг даст-
лабки қиймати 500000 сўм, ундан фойдаланиш муддати 10 йил. Бу 
муддат ичида гувоҳномага ҳар йили бир хил меъѐрда амортизация 
ҳисобланади.
Маълумотларидан кўриниб турибдики, биринчидан, гувоҳнома 
учун 10 йил давомида амортизация ажратмаси бир хил тартибда 
ҳисобланган, иккинчидан, қопланаѐтган амортизация суммаси ҳам 
бир даражада ортиб борган, учинчидан эса қолдиқ қиймати пропор-
ционал равишда камайиб боради. Ушбу усулда амортизация актив-
нинг хизмат муддатини узоқ давом этишига боғлиқлигига асосланади 
ва амортизация меъѐрлари доимий ҳисобланади. 
2. Бажарилган ишлар ҳажмига мутаносиб тақсимлаш 
(Рroduction method) ѐки ишлаб чиқариш усули. 
Бу усул объектнинг 
фойдалилиги ишлатишнинг бутун даврида унинг жами ишлаб 
чиқариш тегишли ўлчов бирликлари (натура, қиймат ва меҳнат ўл-
човлари)да баҳоланишига асосланган. Ҳисоб-китоб қилинаѐтган 
амортизация эксплуатация натижаси бўлиб, унда ҳисобот вақтлари 
ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмайди.
Амортизация ажратмалари билан маҳсулот бирлиги ўртасида 
боғлиқлик бўлиб, жамғарилаѐтган амортизация (аccumulated depri-
ciation) ортиб боради, активнинг қиймати эса, аксинча, камайиб 
боради. Ушбу ҳолда фойдаланишнинг i- йилдаги номоддий актив 
амортизацияси қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқилади:




1
i
n
i
q
q
i
П
П
)
T
D
(
A