Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

2–мисол.Фермерларнинг яйловларан фойдаланиш имкониятлари 
 
Кўрсаткичлар 
2-фермер 
Биринчи яйловда 
ўтлатиш -Р
2
Иккинчи яйловда 
ўтлатиш-1- Р
2
1-фермер 
Биринчи яйловда 
ўтлатиш - Р
1
2; 2 
8; 4 [N
2
Р
2
Р St
1
] 
Иккинчи яйловда 
ўтлатиш -1- Р
1
4; 8 [N
1
Р
1
St
2
] 
1; 1 
Ечиш: Ушбу ҳолатда Парето бўйича оптималлик нуқтаи назаридан 
иккита бир хил якун (4; 8) ёки (8; 4) мавжуд. Якунлардан бирини қайд этувчи 
институционал қарорлар бир нечта бўлиши мумкин. Улардан энг оддийси 
яйловдан фойдаланишдаги устуворликни унга биринчи бўлиб ўз подасини 
олиб келган фермерга берувчи қоидани қўллашдан иборат. Келиш тартиби 
бўйича ноёб ресурс (яйлов)ни тақсимлаш – навбатинститути фаолият 
кўрсатишининг асосида ётувчи тамойиллардан бирини акс эттиради. Бироқ 
навбат институтидан фойдаланиш подани қайси яйловга олиб бориш 
тўғрисида қарор қабул қилиш вақтида фермерларнинг иккиланишини 
камайтирмайди, балки оширади. Бундан ташқари, иккиланиш ундан кейин 
ҳам ҳар сафар яйловни танлашда такрорланади. 
Яйловда мулкчилик ҳуқуқларининг ўрнатилишигина масалани ҳал 
этишнинг муқобил варианти бўлади. Масалан, 1-фермер биринчи яйловнинг, 
2-фермер 
эса иккинчи яйловнинг мулкдори ҳисоблансин. Ҳатто 
фермерларнинг 
нафлилиги 
нуқтаи 
назаридан 
бундай 
қарорнинг 
номутаносиблигини ҳисобга олган ҳолда, иккаласининг ҳам манфаатлари 
йўлида мулкчилик ҳуқуқларини тан олиш ва ҳурмат қилиш лозим. Кам 
ҳосилли яйловни олувчи иккинчи фермернинг мулкчилик ҳуқуқлари жорий 
этилгунга қадар ва ундан кейинги нафлилигини таққослайлик. 
Мулкчилик ҳуқуқлари ўрнатилгунга қадар иккинчи фермер, агар у 
подасини биринчи яйловга олиб борса, 2 Р
1 
+ 8 (1- Р
1
) = 8-6Р
1 
га, агар у 
подасини иккинчи яйловга олиб борса, 4 Р
1 
+ 1 (1- Р
1
) = 3Р
1 
+ 1 га эга бўлади. 
Сўнгра, иккинчи фермер томонидан биринчи яйловнинг танланиши 
эҳтимолини ҳисобга олган ҳолда, Р
1
, EU = Р
2
(8-6Р
2
) (3Р
1
+1)га, оддий ҳолатда 

---

49
Р
1 
= Р
2 
=1/2 га эга бўламиз, бу EU = 3,75 ни беради. Мулкчилик ҳуқуқлари 
ўрнатилганидан кейин эса иккинчи фермерга 4; яъни, 4 >3,75 га тенг бўлган 
ютуқ кафолатланган. 
3-мисол.ОЎЮга ўқишга киришда ота-оналар ўзининг 
фарзандларини абитуриент сифатида “суғурта қилиш” учун ўз вақтида 
абитуриентнинг отаси билан бир мактабда ўқиган декан ўринбосари 
билан узоқ вақтдан буён сақланиб келаётган алоқадан фойдаланишга 
қарор қилишади. Бундай хатти-ҳаракат кўпроқ уй хўжалигининг қайси 
хилига хос? 
а) бозор; 
б) ўтиш; 
в) буйруқбозлик; 
г) в) ёки б). 
Жавоб: г), буйруқбозликиқтисодиёти доирасида алоқа уй 
хўжалигининг фаолият кўрсатишида асосий ролни ўйнади. Шунинг 
учун оила фаровонлигининг даражаси айнан кенг ва табақаланган 
алоқаларнинг мавжудлиги билан белгиланди. Иккинчи томондан, ўтиш 
иқтисодиётидаалоқалар уй хўжалигининг ресурсларидан бири бўлгани 
ҳолда муҳим роль ўйнашда давом этмоқда (Роузнинг фикрига кўра, 
алоқалар ва поралардан фойдаланиш «ресурс портфели»нинг олтита 
қисмидан бири сифатида иштирок этади).