Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

 
III б о б. АЛЛЕЛ ВА НОАЛЛЕЛ ГЕНЛАР ВА УЛАРНИНГ 
ЎЗАРО ТАЪСИРИДА БЕЛГИЛАРНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ 
 
Бундан олдинги бобларда баён этилган маълумотларга асосланиб 
ирсий омил, яъни ген, унинг аллел ва ноаллел типлари ҳақидаги дастлабки 
дунё қарашни Г.Мендель асослаганлиги билан танишган эдик. У ўзи 
яратган айрим жуфт альтернатив (кескин фарқланувчи) белгиларни 
генетик таҳлил қилиш методидан ўз тадқиқотларида фойдаланиб генетика 
фанининг барпо этилишига асос бўлган ирсийланиш қонунларини кашф 
этди. Бу қонунлардан келиб чиқадиган ирсият қонуниятлари қуйидагилар-
дан иборат:

организмларнинг ҳар қайси белгиси айрим ирсий омил (ген) 
фаолияти натижасида намоён бўлади; 

ҳар қайси ген икки хил – доминант ва рецессив аллел ҳолатида 
бўлади; 

битта белгининг альтернатив ҳолатда ривожланишини таъмин 
этувчи генлар 
аллел генлар
деб аталадиган бўлди. Бу атама 
шунингдек бир ген аллеллари деб ҳам юритилади; 

икки ва ундан ортиқ жуфт белгиларнинг намоён бўлишини таъмин 
этувчи генларни 
ноаллел генлар
деб юритила бошланди. 
Мендель аллел генлар (бир ген аллеллари) ўзаро таъсир қилган 
ҳолатда фаолият кўрсатишининг битта қонуниятини – тўлиқ доминантлик 

---

35 
ҳодисасини кашф этди. Мендель ноаллел генларнинг фаолиятида ҳам 
битта қонуниятни – уларнинг бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда 
ирсийланиш ҳодисасини кашф этди.
Кейинги тадқиқотлар аллел ва ноаллел генларнинг ўзаро 
таъсирининг мураккаблигини ва хилма-хил эканлигини исботлади.
 
III.1. Бир ген аллелларининг ўзаро таъсирида
белгиларнинг ирсийланиши 
Ҳозирги замон генетика фанининг Мендель яратган генетик таҳлил 
методини турли биологик объектларда қўлланилиши натижасида олинган 
далилларга асосланиб бир ген аллелларининг таъсир этиб фаолият 
кўрсатишининг типлари-тўлиқ доминантлик, тўлиқсиз (чала) доминантлик, 
кодоминантлик ва кўп аллеллик ҳодисалари аниқланди. Энди ана шу 
типларнинг ҳар бири билан алоҳида-алоҳида танишиб чиқамиз.