Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

124-расм.
Бақанинг илк эмбриогенезида генлар фаоллигининг ўзгариши
(Гердон бўйича). 
Бақанинг уруғланмаган тухум ҳужайраси укол ёрдамида фаоллаш-
тирилган ва ундан ядро олиб ташланган. Сўнгра микропипетка ёрдамида 
бошқа бақанинг ривожланишнинг сўнгги босқичида (бластула, гаструла ва 
бошқалар) бўлган муртак ҳужайрасининг ядроси реципиент бақага 
кўчириб ўтказилган. Агарда донор бақанинг ядроси табақаланишни 
бошидан кечирган бўлса, у ҳолда реципиент тухум нормал эмбрион 
бермайди. Агарда донор ядроси ҳали табақаланган бўлмаса ҳамда 
бошланғич имконияти – тўлиқ ривожланиш қобилиятини сақлаган бўлса, у 
ҳолда реципиент тухум ҳужайра ит балиқ шакллангунга қадар нормал 
бўлинишни сақлаб қолади. Агарда донор – ҳужайра бластула ёки илк 
гаструла босқичида бўлса, у вақтда реципиент – ядродан нормал ит балиқ 
ривожланади. Бинобарин, ҳужайра ядролари ривожланишнинг илк босқич-
ларида ҳали табақаланмаган бўлади ва улар зигота ядроси қийматига тенг 
бўладилар. Кеч гаструла босқичида бўлган ҳужайрадан ядроли ҳужайра 
кўчириб ўтказилганда эмбрион ривожланмаган, бинобарин, гаструляция 
ҳолатда ядро табақаланишининг қайтарилмас жараёни содир бўлади. 

---

441 
Эмбриогенезнинг дастлабки босқичлари давомида то сўнгги блас-
тула босқичигача барча бўлинаётган ҳужайраларга хос бўлган генетик 
ахборотнинг умумий метаболик жараёнларга алоқадор бўлган қисмигина 
реализация қилинади. Сўнгра махсус тўқима генларининг аста-секин 
депрессияси бошланади. Энди муртак ҳужайрасининг табақаланиши 
бошланади. Ҳайвонларда гаструла босқичида “устун” деб номланган 
ҳужайралар шаклланиб, уларнинг ҳар хил популяциялари турли хил 
тўқима ва органлар ривожланишининг асоси ҳисобланадилар. Ҳайвон ва 
ўсимликларнинг кейинги ривожланиши онтогенетик жараёнларнинг ҳар 
хил ўзаро боғлиқ занжирларида генларнинг гоҳ активлашиб, гоҳ сусайиб 
бориши билан характерланади. Бунда генетик дастурланган айрим 
ҳужайра клонларининг жадал кўпайиши, бошқаларининг нобуд бўлиши 
катта роль ўйнайди. Бу эса генлар активлигини бошқариш билан боғлиқ 
ҳисобланади. 
Онтогенезнинг энг бошланғич даврлари, яъни зигота парчаланиши, 
тухум ҳужайра цитоплазмаси томонидан таъминланади. Бунда тухум 
ҳужайра цитоплазмаси уруғланишгача бўлган даврда унда мавжуд бўлган 
организмнинг ген маҳсулотлари эвазига табақалашган ҳолатда бўлади. 
Кейинчалик эса табақаланишнинг генетик механизмлари ҳужайра ва тўқи-
маларда полиплоидия ва политения ҳамда генларнинг вақт ўлчамида 
ишлаши орқали амалга ошади.