Махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик-технология

2.1-жадвал
2019 йилда капитал қўйилмаларнинг
АСОСИЙ ПАРАМЕТРЛАРИ
Мжпд. cпМда

Хс	Молиялаштириш манбаларининг номи	2019 йил учун прогноз
	Капитал қўйилмалар, жами	112 251
	шу жумладан:
1.	Марказлаштирилган инвеститсиялар:	41 641
1.1.	Буджет маблағлари	3 960
1.2.	Қуйидагиларга йўналтирилган маблағлар:	7 701
	шу жумладан:
1.2.1.	ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш	353

1.2.2.	автомобил йўлларини ривожлантириш	1 961
1.2.3.	таълим ва тиббиёт муассасаларининг моддий-техник базасини ривожлантириш	4 043
1.2.4.	ичимлик суви таъминотини яхшилаш	1 101
1.2.5.	Орол бўйи минтақасини ривожлантириш	243
1.3.	Ўзбекистон Республикаси Реконструксия ва тараққиёт фонди (сўмдаги эквивалент)	7 702
1.4.	Ўзбекистон Республикасининг давлат кафолати остидаги хорижий инвеститсиялар ва кредитлар (сўмда эквивалент)	22 278
2.	Марказлаштирилмаган инвеститсиялар:	70 610
2.1.	Корхоналарнинг маблағлари, шу жумладан корхоналар тасарруфида бўлган солиқлар	18 222
2.2.	Тижорат банкларидан кредитлар ва бошқа қарз маблағлари	17 193
	шу жумладан, арзон турар жойларни қуриш учун имтиёзли кредитлар	4 485
2.3.	Тўғридан-тўғри хорижий инвеститсиялар ва кредитлар (сўмда эквивалент)	34 213
2.4.	Арзон уйларни қуриш учун ажратилган аҳоли маблағлари	983

* 2019 йил учун прогноз кўрсаткичларини ишлаб чиқишда 1 АҚШ доллари эквиваленти 8.300 сўмга тенг.

2.2-жадвал

2019 йилда ижтимоий, уй-жой, муҳандислик ва транспорт инфратузилмасини жорий қилиш
(ишга тушириш) бўйича
ПРОГНОЗ

Кўрсаткичлар номи	Ўлчов бирлиги	2019 йил учун прогноз
Арзон турар жойларни фойдаланишга топшириш, жами	минг кв. м.	2 210,8
шу жумладан:
қишлоқ жойларида намунавий лойиҳалар бўйича	минг кв. м.	765,5
арзон коп хонадонли уй-жой	минг кв. м.	1 445,3
олий таълим муассасаларининг ишга тушириш	ўқув ўринлари	18 780
	ўринлар жами	4 370
Олимпия захиралари ихтисослаштирилган мактаб-интернатларнинг объектларини ишга тушириш	ўринлар жами	1 050
болалар мусиқа ва санъат мактабларини ишга тушириш	обуеКТ	12
ётоқ ҳажми ва амбулатория-поли клиника муассасалари	ётоқлар сони	8 498
	манзил. сменада	11 048
умумтаълим мактабларини ишга тушириш	ўқув ўринлари	88 246
мактабгача таълим муассасаларини ишга тушириш	ўринлар	61 010
Автомобил йўллари	КМ	290,5
Сув таъминоти тармоқлари	КМ	2 053,5

3. 
   Лойиҳаларни бошқаришни амалда қўллаш тенденсиялари
   

Лойиҳа бошқаруви амалиётидаги ўзгариш лойиҳаларни бошқариш усуллари қўлланиладиган бошқарув объектлари доирасини кенгайтириш ва лойиҳаларнинг ўзига хос хусусиятлари ва уларни амалга ошириш усулларини ҳисобга олган ҳолда такомиллаштирилган ёки янги усуллар ва воситалардан фойдаланиш билан боғлиқдир.
Лойиҳани бошқариш усуллари нафақат йирик комплекс лойиҳалар, қурилиш ва муҳандислик, дизайнга асосланган ишлаб чиқариш, юқори рақобатбардош, юқори технологияли ишлаб чиқариш каби анъанавий соҳаларда, балки корхона фаолиятини ривожлантириш, оммавий бозорда ижодий лойиҳаларни бошқариш учун деярли барча соҳаларда қўлланилади. оммавий ахборот воситалари, сиёсий ва ижтимоий лойиҳалар.
Лойиҳани бошқариш усулларидан фойдаланиш катта компанияларнинг имтиёзларидан воз кечди, ўрта ва кичик бизнес ҳам ушбу ёндашувлардан фойдаланишга ва мутахассисларни тайёрлашга киришди.
Давлат ҳокимияти органлари томонидан лойиҳаларни бошқаришга қизиқиш ортмоқда. Лойиҳага йўналтирилган усуллар алоҳида лойиҳаларни бошқаришда ва мақсадли дастурлар даражасида қўлланилади. Давлат секторида амалга оширилаётган лойиҳалар ва дастурлар бир қатор хусусиятларга эга бўлиб, бу анъанавий лойиҳаларни бошқариш усулларини такомиллаштириш ва мослаштиришни назарда тутади.
Бутун дунёдаги бир қатор мамлакатларда ҳукумат ва давлат органлари лойиҳаларни бошқариш методологиясида давлатнинг самарали ривожланишини таъминлашнинг муҳим воситаси ва миллий лойиҳа бошқаруви имкониятларини шакллантиришини э ълон қилишди.
Амалда намоён бўладиган муҳим тенденсия лойиҳа менежерининг ролини ўзгартиришдир. Бунинг сабаби шундаки, лойиҳа бошқаруви объекти сифатида тушунтириш янада мураккаблашади.
Сўнгги йилларда мақсадларни белгилаш ёндашувлари ва лойиҳа муваффақияти мезонларини шакллантириш сезиларли даражада ўзгарди. Агар 1990-йилларнинг ўрталарида лойиҳаларнинг аксарияти лойиҳа доирасида яратилган маҳсулот (активлар, тизим) учун талаблар сифатида шакллантирилган бўлса ва муваффақият белгиларга мувофиқ, "вақт бўйича, буджет ичида, спетсификатсия асосида" шакллантирилган бўлса, бугунги кунда ташкилотлар стратегик бизнес мақсадларига эришиш ва лойиҳанинг барча иштирокчиларининг манфаатларини инобатга олган ҳолда, лойиҳа мақсадлари ва муваффақият белгиларини боғлашга интилади.
Натижада, лойиҳаларнинг миқёси ва вақт чегаралари ўзгармайди, балки лойиҳа менежерининг роли, менежернинг ваколати ва лойиҳани амалга оширишни ташкил қилиш учун унинг мажбуриятлари ва талаблари ҳам ўзгаради. Мисол учун, лойиҳа мақсадлари ва муваффақият белгиларини компаниянинг бизнес мақсадларига эришиш билан боғлиқ кўрсаткичлар билан белгилаш лойиҳа муддатини активлар оператсиялари босқичига ўзгартиради ва лойиҳага иштирокчиларни нафақат активни яратиш билан, балки унинг фаолиятини ҳам ўз ичига олади.
Бироқ, компаниядаги стратегик ва лойиҳаларни бошқаришни фақатгина индивидуал лойиҳалар даражасидаги мақсадларни мувофиқлаштириш орқали тўлиқ ҳал қилиш мумкин эмас. Самарали лойиҳаларни бошқариш тизимини яратиш учун дастурларни ва лойиҳа портфеллари даражасини бошқариш керак. Ушбу эҳтиёж дастурларни ва лойиҳа портфелларини бошқариш учун назария ва воситаларнинг фаол ривожланишига олиб келди.
Лойиҳаларни амалга оширишда яна бир муҳим тенденсия ташқи муҳитда ва компаниялар ичида бизнес динамикасини ва ноаниқлик даражасини оширишдан иборат. Бу шуни англатадики, "очиқ" лойиҳалар жуда кўп. Анъанавий лойиҳалардан фарқли ўлароқ, "очиқ" ишни бошлаш вақтида буюртмачи мумкин эмас ва якуний маҳсулотга қўйиладиган талабларни ва вақт ва буджетдаги чеклашларни аниқ кўрсатишга интилмайди.
"Очиқ" лойиҳанинг асосий иштирокчилари лойиҳа амалга оширилганда ушбу талаблар қайта кўриб чиқилади ва лойиҳани амалга ошириш режаларига тегишли ўзгаришлар киритилади. "Очиқ" лойиҳаларни бошқариш менежерни янада кенгроқ ва янада мослашувчан воситалар ва бошқарув усулларини қўллашни талаб қилади (масалан, ноаниқлик, қарама-қаршиликда қарор қабул қилиш, қарор қабул қилиш, ўзгаришларни бошқариш, хавф-хатарлар, коммуникатсиялар, молиявий ва иқтисодий моделлаштириш).
Лойиҳани бошқариш соҳасидаги тадқиқотларни ривожлантиришнинг асосий тенденсиялари амалий бизнес эҳтиёжлари билан боғлиқ бўлиб қуйидагиларни ўз ичига олади:

• 
  методология ва лойиҳаларни бошқариш воситаларининг ихтисослашганлиги;
  
• 
  бизнесни бошқариш жараёнларини умуман лойиҳа бошқарувига янада яқинроқ боғлаш.
  

Лойиҳани бошқариш методологияси ва асбоб-ускуналари соҳасидаги ихтисослашуви сезиларли даражада ривожланмоқда. Глобал лойиҳа бошқаруви бўйича мутахассис Расселл Арчибалд (Рассел Арчибалд), Лйнн Краффорд(Лйнне Cраwфорд) ва бошқалар лойиҳаларни бошқаришнинг ягона таснифини ва лойиҳаларни бошқариш ёндашувларини асослайдиган ҳужжатларни чоп этди [Cраwфорд, 2014].
Америка Қўшма Штатлардаги лойиҳани бошқариш Институти (ПМИ) томонидан олиб борилган тадқиқотлар доирасида, давлат секторида [ПМБОК, 2015], қурилиш, мудофаа ва автомобилсозлик соҳасида лойиҳаларни бошқариш бўйича махсус стандартлар ишлаб чиқилди ва эълон қилинди.
Лойиҳа бошқарувини бизнес бошқарув усуллари ва воситаларининг ягона тизимига интегратсиялашуви ишлаб чиқиш дастурлари ва лойиҳавий портфеллари даражасида бошқарув стандартларини ишлаб чиқиш ва ривожлантириш, шунингдек, лойиҳани бошқариш соҳасида компаниянинг етуклигини баҳолаш учун комплекс моделларни ишлаб чиқишда акс этади.
Лойиҳани бошқаришнинг назарий асослари ва ривожланишининг асосий йўналишлари учта соҳага тааллуқли бўлиши мумкин [Шенҳар, 2004]:

• 
  Лойиҳа бошқаруви ва стратегик бошқарув интегратсияси.
  
• 
  Шахсий лойиҳалар даражасида анъанавий усулларни ва бошқарув воситаларини ишлаб чиқиш.
  
• 
  Жамоа ва асосий лойиҳа иштирокчиларининг самарадорлигини ошириш.
  

Компаниядаги лойиҳаларни бошқариш ва стратегик менежментни
интегратсияси билан боғлиқ ишларда лойиҳалар компаниянинг стратегик мақсадларига эришишда асосий восита ҳисобланади ва лойиҳа менежерининг масъулияти ва ваколати бизнес мақсадларига эришиш билан боғлиқ. Ушбу тадқиқотлар стратегия, лойиҳа портфели ва индивидуал лойиҳалар даражасида шакллантирилган муваффақиятлар учун мақсадлар ва мезонларни мувофиқлаштириш масалаларига қаратилган. Шу асосда ташкилотнинг тузилишига бўлган талаблар, иштирокчиларнинг роли (шу жумладан, компаниянинг юқори менежменти) ва мақсадларни белгилашнинг барча даражаларида бошқариш жараёни аниқланади.
Корпоратсия даражасида лойиҳани бошқариш билан боғлиқ тадқиқот ва ривожлантириш йўналишлари (прожеcт говернанcе) фаол ривожланмоқда. У ташкилий тузилмани ташкил этиш, лойиҳаларни бошқариш, лойиҳалар ва лойиҳа портфелларини бошқариш учун қабул қилинган проседуралар ва қоидаларни, лойиҳани амалга ошириш учун маъмурий ва ташкилий ёрдамни ва юқори даражали бошқарув даражасида лойиҳалар бўйича қарорларни қабул қилишни ўз ичига олади.
Шахсий лойиҳаларда методлар ва бошқарув воситаларини ишлаб чиқишда олиб борилган тадқиқотлар, ноаниқлик ва лойиҳа таваккалчилиги ортиб бораётган бир пайтда лойиҳани режалаштиришда индивидуал ишларнинг параметрларини баҳолашнинг аниқлигини ошириш орқали бошқарув жараёнларининг самарадорлигини оширишга қаратилган.
Сўнгги йилларда кенг оммалашган лойиҳани амалга оширишни режалаштириш ва назорат қилишнинг янги ёндашувига мисол тариқасида, ишлаб чиқувчилар мақсадлари ва режалаштиришни (иштирокчиларнинг ташкилий хатти-ҳаракатларидан хавф-хатарни қайта тақсимлашга) мураккаб омилларни ҳисобга олишга уринадиган муҳим занжирлар усули (Cритиcал Чаин Прожеcт Манагемент) ҳисобланади.
Жамоа ва асосий лойиҳа иштирокчиларининг самарадорлигини оширишга йўналтирилган ўқув машғулотларида иштирокчилар ўзаро фаолият функсионал, тақсимланган гуруҳларда мотиватсия ва ўзаро алоқалар масалаларига алоҳида эътибор қаратмоқдалар. Ушбу тадқиқотлар доирасида лойиҳа менежерларининг етакчилик, ўқитиш, мотиватсия ва мартаба ўсишининг масалалари ҳам кўриб чиқилади.

3. 
   Бошқарув стандартлари: хусусиятлар, тизимни ишлаб чиқиш ва қўллаш
   

Бошқариш соҳасида стандартлаштиришнинг мақсади белгиланган талаблар, нормалар ва тамойиллардан доимо фойдаланиш орқали муайян даражадаги тартибга эришиш орқали бошқарув самарадорлигини оширишдан иборат. Лойиҳани бошқариш соҳасидаги моделлар ва стандартлар сони мунтазам ўсиб бормоқда, бу ҳам ўз лойиҳаларини, ҳам бошқарувини минтақавий, миллий, соҳа ва корпоратив хусусиятларини ҳисобга олиш тенденсиясини акс эттиради. Халқаро, миллий, минтақавий стандартлар ва индивидуал ташкилотлар стандартлари (корпоратив стандартлар) мавжуд. Агар стандартлаштиришда иштирок этиш ҳар қандай мамлакатнинг тегишли органларига очиқ бўлса, бу халқаро стандартлаштиришдир. Ҳудудий стандартлаштириш фақатгина бир географик, сиёсий ёки иқтисодий минтақа давлатларининг тегишли органлари учун очиқ бўлган фаолиятдир. Миллий стандартлаштириш - бу давлат, тармоқ, иқтисодиётнинг муайян секторида, уюшмалар, ишлаб чиқариш корхоналари, корхоналар ва муассасалар даражасида турли даражаларда амалга оширилиши мумкин бўлган аниқ бир давлатда стандартлаштириш.
Лойиҳани бошқариш соҳасидаги лойиҳаларни бошқариш стандартларини ишлаб чиқишда иштирок этадиган энг нуфузли ташкилот халқаро лойиҳаларни бошқариш институти - Прожеcт Манагемент Институте (ПМИ) ҳисобланади. Бу нодавлат нотижорат ташкилотдир, унинг мақсади тажриба алмашиш, лойиҳа менежерлари билим ва кўникмаларини алмашиш, сертификатлаштириш дастурлари (CАПМ, ПМП, ПГМП) орқали лойиҳаларни бошқариш соҳасида профессионалликни ривожлантиришдир. 1969 йилда ташкил этилган ПМИ лойиҳаси менежмент институти лойиҳаларни бошқариш билан шуғулланадиган ва 170 дан зиёд мамлакатларда вакили бўлган профессионалларни бирлаштиради.
ПМИ лойиҳаларни бошқаришнинг турли соҳаларида стандартларни ишлаб чиқади, конферентсиялар ва семинарлар, таълим дастурлари ва профессионал сертификатлашни олиб боради. ПМИ стандарти бутун дунёда лойиҳаларни бошқариш амалиётида кенг қўлланиладиган ва кейинчалик пайдо бўлган кўплаб бошқа стандартлар учун асос бўлиб хизмат қиладиган ПМИ экспертлари томонидан ишлаб чиқилган.
Енг таниқли ва кенг тарқалган стандарт - ПМБоК («Прожеcт Манагемент Бодй оф Кноwледге»- "Лойиҳа бошқаруви органи"). Дастлаб, 1987 йилда Америка лойиҳа менежери институти томонидан нашр этилган. 2000 йилда иккинчи, 2004 йилда учинчи, 2008 йилда тўртинчи, 2012 йилда бешинчи ва 2016 йилда эса ушбу стандартнинг олтинчи нашри чоп этилди. Қоидалар ва стандартлар лойиҳаларни бошқаришнинг халқаро ва дисиплинлерараси хусусиятларини таъминлайди. Уларнинг барчаси дунё бўйлаб лойиҳа менежерларига лойиҳани бошқариш учун шунга ўхшаш фалсафа ва методикани йўналтиради ва шунга мос равишда "бир хил тил" гапиришади. Шу билан бирга ПМБоК стандарти лойиҳани бошқариш учун талабларни, биринчи навбатда, давлат харидорининг манфаатлари нуқтаи назаридан акс эттираётганини таъкидлаш жоиз. Лойиҳа раҳбарлари халқаро ва миллий ассотсиатсиялари лойиҳа менежерларини тайёрлашда ва уларни сертификатлашда фаол иштирок этмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Давлат стандартида лойиҳа бошқарувининг принсиплари ва жараёнлари бўйича лойиҳа натижаларига эришишга таъсир кўрсатувчи қўлланмалар келтирилган [2]. Давлат стандартининг мақсадли аудиторияси қуйидагиларни ўз ичига олади:

• 
  лойиҳа менежерлари ва ҳомийларнинг лойиҳа бошқарув тамойиллари ва амалиётларини тушунишларини яхшилаш;
  
• 
  лойиҳа менежерлари, лойиҳа менежменти командалари ва лойиҳа гуруҳи аъзолари миллий стандартлар ва лойиҳалар амалиётини халқаро стандартларга мувофиқлаштириш учун умумий асосларни таъминлаш.
  

Лойиҳанинг натижаси маҳсулотни, натижаларни, лойиҳанинг фойдали самарасини англатади. Натижада, лойиҳанинг тури ва мақсадига қараб: илмий ривожланиш, янги технологик жараён, дастурий таъминот, қурилиш майдончаси, амалиёт дастурлари, қайта тузилган компания, сертификатланган сифат тизими ва бошқалар бўлиши мумкин. Лойиҳанинг муваффақияти (натижаси) унинг нархи (даромад), инноватсия, сифат, вақт, ижтимоий, экологик ва бошқа хусусиятлар бўйича режалаштирилган даражага қанчалик тўғри келиши билан баҳоланади.
Бошқариладиган лойиҳа параметрлари:

• 
  лойиҳа ишларининг ҳажми ва турлари;
  
• 
  қиймати, харажатлар, лойиҳа харажатлари;
  
• 
  лойиҳанинг вақтини, давомийлигини ва захираларини, лойиҳанинг босқичларини, босқичларини шунингдек, ишнинг ўзаро муносабатини ўз ичига олган вақт параметрлари;
  
• 
  лойиҳани амалга ошириш учун зарур бўлган ресурслар, шу жумладан: инсон ёки меҳнат, молия, логистика, қурилиш материалларига, машиналарга, жиҳозларга, қисмларга ва қисмларга бўлинади, шунингдек ресурслар чекланганлиги;
  
• 
  дизайн ечимлари сифати, амалий ресурслар, лойиҳа компонентлари.
  

Лойиҳа ва уни амалга ошириш жараёни, амалга оширилиши - мураккаб тизим, унда лойиҳанинг ўзи бошқарадиган кичик тизим сифатида ишлайди ва лойиҳани бошқариш - бу бошқарувчи ҳисобланади.

• 
  Лойиҳа бир қатор хусусиятларга эга, чунки уни амалга ошириш ишларини
  

методик тарзда ташкил этишга ёрдам беради:

• 
  лойиҳа ташқи муҳит деб аталадиган маълум бир муҳитда пайдо бўлади, мавжуд ва ривожланади;
  
• 
  лойиҳанинг таркиби унинг амалга оширилишида ва ривожланишида ўзгаришсиз қолади: унда янги элементлар (объектлар) пайдо бўлиши мумкин, унинг айрим қисмлари унинг таркибидан чиқарилиши мумкин;
  

- ҳар қандай тизим каби лойиҳа элементларга бўлиниши мумкин, аммо маълум йўналишларга танланган элементлар ўртасида аниқлик киритилиши ва сақланиши керак. "Лойиҳа" ва "ташқи муҳит"га лойиҳа пайдо бўлган ва ривожланаётган барча фаолият соҳасини тақсимлаш маълум даражада шартли ҳисобланади. Бунинг сабаблари қуйидагилардан иборат:

1. 
   Лойиҳа қатъий барқарор эмас: лойиҳани амалга ошириш жараёнида унинг бир қатор элементлари ўз жойларини ўзгартириши, лойиҳага ташқи муҳитдан орқага қайтиш ва қайта ишлаши мумкин.
   
2. 
   Лойиҳанинг айрим элементлари ҳам унинг таркиби, ҳам ташқарисида ишлатилиши мумкин. Бунга одатий бир мисол, бир вақтнинг ўзида муайян лойиҳани амалга оширишда ва бошқа муаммоларни (хусусан, бошқа лойиҳани амалга ошириш бўйича) ҳал қилиш бўйича ишлайдиган мутахассислар бўлиши мумкин.
   

Лойиҳанинг асосий иштирокчилари орасида мижозлар, менежер ва лойиҳа жамоаси, инвестор, ишлаб чиқувчи, етказиб берувчилар ва пудратчилар киради (1-расм). Инноватсия лойиҳасининг асосий иштирокчилари лойиҳанинг ташаббускори ёки лойиҳа ғояси ишлаб чиқарувчиси бўлиши керак.

Ўз-ўзини назорат қилиш учун саволлар

1. 
   Ўзбекистонда лойиҳани бошқаришнинг асосий тенденсиялари қандай?
   
2. 
   Ўзбекистон миллий лойиҳа бошқаруви агентлигининг тавсифини беринг.
   
3. 
   Лойиҳа бошқарувини амалда қўллаш тенденсиялари қандай?
   
4. 
   Лойиҳа бошқарувида ишлатиладиган стандартларни санаб ўтинг.