Махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик-технология

ХIII- БОБ. ЛОЙИҲА МОЖАРОЛАРИНИ (НИЗОЛАРИНИ) БОШҚАРИШ

1. 
   Можаронинг асосий тушунчалари, низолар турлари
   

Лойиҳани амалга оширишда низоларнинг пайдо бўлиши қурилишнинг ўзига хос хусусияти туфайли ўзига хос хусусиятларга эга. Қурилиш компаниясининг лойиҳавий ташкилий тузилишига қараб, учта асосий можаролар мавжуд:

1. 
   Буюртмачи билан шаҳар маъмурияти ўртасида қурилиш майдончаси, буюртмачи ва бош пудратчи ўртасида инвеститсион ва қурилиш лойиҳасини (ИҚЛ) амалга ошириш учун бошқарув компанияси билан ташкилий тузилмада бажарилиши шартлари бўйича юқори тартибли можаролар.Холдинг ташкилий тузилмасида мижоз ва шаҳар маъмурияти ўртасидаги низолар.
   
2. 
   Буюртмачи ва субпудратчилар ўртасида, шунингдек, бош пудратчи ва субпудратчилар ўртасида буюртма бериш, етказиб бериш, молиялаштиришни ташкил қилиш тизимида муайян ишларнинг бажарилишининг бошқа жиҳатларини бошқариш компанияси билан ўртача тартибидаги можаролар.Менеджерлар (инвеститсия ва қурилиш лойиҳалари жамоаси) ва холдинг ташкилий тузилмасида ихтисослаштирилган бирликлар ўртасидаги низолар.
   
3. 
   Бошқарув компанияси билан компаниянинг ташкилий тузилмаси ичида пудратчилар ва ижрочилар ўртасидапастки тартибдаги можаролар ва холдинг таркибидаги ихтисослаштирилган бўлинмаларнинг раҳбарлари ва муайян ижрочиларни ўртасидаги низолар.
   

Барча даражадаги низоларни ҳал этиш вариантларини танлаш инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларини амалга оширишда иштирок этувчи корхоналар эгаларининг
манфаатлари билан белгиланади, можарони ҳал қилишнинг ҳуқуқий асослари икки томонлама ва кўп томонлама шартномалар, Ўзбекистон қонунлари, Фуқаролик ва Ер кодекслари, Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари, минтақавий ва маҳаллий ҳокимият органлари томонидан ва давлат назорати, шунингдек инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларини амалга оширишнинг айрим жиҳатларини тартибга солувчи бошқа давлат ҳужжатлари.
Можаролар юзага келиш босқичига қараб қуйидагиларга ажратилади:

• 
  инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларининг дастлабки босқичи;
  
• 
  инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларининг асосий босқичи;
  
• 
  инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларининг якуний босқичи;
  
• 
  кафолат мажбуриятлари босқичлари.
  

Шундай қилиб, инвеститсиялар ва қурилиш лойиҳаларининг бошланғич босқичи 1-даражали низо субъектлари бир томондан инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларини буюртмачи / ишлаб чиқувчи, иккинчидан:

• 
  архитектура ва шаҳарсозлик идоралари;
  
• 
  атроф-муҳитни муҳофаза қилиш идоралари;
  
• 
  ер бошқаруви идоралари;
  
• 
  энергия назорати бошқаруви;
  
• 
  алоқа ва ахборотни бошқариш;
  
• 
  муҳандислик ва техник хизматлари;
  
• 
  маҳаллий бошқарув идоралари;
  
• 
  бошқа бошқарув ва назорат идоралари.
  

Бундан ташқари, маҳаллий ҳокимиятни ерни топширишдан воз кечиш тўғрисидаги қарори, шунингдек ерни олиб қўйиш тўғрисидаги қарорга буюртмачи томонидан судга шикоят қилиниши мумкин.
Инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларини амалга оширишнинг кейинги босқичларида асосий можаро манбалари қуйидафилар бўлиши мумкин:
- инвеститсия-қурилиш лойиҳалари иштирокчилари ва ижрочилар томонидан мажбуриятларни бузиш;

• 
  инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларини режалаштириш ва инвеститсиялашни ривожлантириш жараёнидаги хатолар;
  
• 
  ташқи омилларнинг кутилмаган таъсири.
  

Можародан чиқиш учун учта асосий вариант мавжуд:
-ўзаро манфаатли ёки узвий ечим ишлаб чиқиш орқали низони конструктив ҳал этиш; -можародан воз кечиш- зиддиятли ҳаракатларнинг тўхтатилиши ва белгиланган режаларга мувофиқ инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларини (ИҚЛ) амалга оширишни давом эттириш;

• 
  зиддиятли (қарама-қарши ) томонлардан биттаси билан шартномани бузиш,яъни лойиҳани амалга ошириш бўйича ишини тугатиш. Бу ҳолда харажатларни қоплаш шартномани бекор қилиш сабабларига қараб томонларнинг ҳар қандайига юкланиши мумкин.
  

Инвеститсиялар ва қурилиш лойиҳаларининг барча низоларини бошқариш лойиҳа менежери даражасида амалга оширилади, шунингдек, низоларни бошқариш инвеститсия ва қурилиш лойиҳаларида иштирок этадиган ҳар бир корхона доирасида амалга оширилади. Корхоналарнинг раҳбарлари томонларнинг мумкин ва ҳақиқий келишмовчилигини бартараф этиш, тартибга солиш ва ҳал қилиш чораларини кўради.
Ҳамкорлик ва биргаликдаги иш муҳитини шакллантириш низоларнинголдини олиш имкониятини бермайди. Лойиҳа менежери, ривожланиш манбаи бўлган қарама-қаршиликларсиз, можароларсиз ҳеч қандай тараққиётга йўл қўймаслигини тушуниши керак.
Шунинг учун у низо турини тан олиш ва ихтилофни (можарони) бартараф этишга имкон берадиган, шунингдек, лойиҳани мақсадга мувофиқ амалга оширишни таъминлайдиган бошқарув стратегиясини танлаши керак.
Психологик нуқтаи назардан можаро - бу зиддиятли, қарама-қарши йўналтирилган тенденсиялар, одамнинг ақл-идрокидаги ягона эпизод, ўткир ҳиссий тажрибалар билан боғлиқ шахслараро ёки гуруҳлараро муносабатларда тўқнашувдир. Шундан келиб чиққан ҳолда, можароларнинг асоси мос келмайдиган манфаатлар, фикрлар, эҳтиёжлар, қадриятлар ва уларга эришиш бўйича турли ғоялар тўқнашувидир.
Можаролар горизонтал (бир-бирига бўйсунмаган ходимлар ўртасида), вертикал (бир-бирига қарам бўлган одамлар орасида), аралаштирилган (иккаласи ҳам жалб қилинган) бўлиниши мумкин.
Қуйидаги турдаги можаролар мавжуд:

• 
  шахс ичидаги;
  
• 
  шахслараро;
  
• 
  шахс ва гуруҳ ўртасида;
  
• 
  гуруҳлар орасида.