Mahsus fanlarni o‘qitish metodikasi faninidan

agellalar
ni  tashkil  etdilar. 
Agellalarda  tarbiya  ishiga  davlat  tomonidan  maxsus  ajratilgan  kishilar, 
pedonomlar 
rahbarlik  qildilar.  Muassasada  asosan  bolalarning  harbiy-  jismoniy 
tayyorgarligiga e`tibor berilar, ta`lim berish va hhisobga o’rgatish bilan cheklanar 
edi. 
  Ancha  rivojlangan  quldorlik  davlati  Afinada  esa  bolalar  va  o’smirlarga 
ta`lim-  tarbiya  berishga  katta  ahamiyat  berilardi.  Afinaliklar  insonning  aqliy, 
ahloqiy,  estetik  va  jismoniy  rivojlanishini  birga  qo’shib  olib  borishga  harakat 
qilardilar,  chunki  ular  ham  jismoniy,  ham  ma`naviy  jihatdan  barkamol  kishilarni 
bekamu-  ko’st  odam,  deb  hisoblardilar.  Sinfiy  xarakterga  ega  maktablarda 
quldorlarning  bolalargina  o’qishar  edi.  7  yoshdan  boshlab  bolalar  grammatist  va 
kifarist  maktabida  o’qir  edilar.Grammatist  maktabda  oqituvchilar  –  didasklar  – 
bolalarni  oqish,  yozish,  va  sanoqqa  orgatar  edi.  Shu  tariqa  dastlabki  pedagoglik 
kasbi yuzaga kela boshladi.  
  
Pedagogika  ham  usha  vaqtdagi  yagona  fan-  falsafaning  bir  qismi  sifatida 
rivojlandi  va  antik  mutafakkirlar:  Suqrot,  Platon,  Demokrit,  Aristotel’  va 
boshqalarning  ta`limotlarida  o’qituvchii  faoliyati  va  uning  notiqlik  san`ati 
to’g’risidagi qarashlari yuzaga kela boshladi. 
 Faylasuf va notiq bo’lgan Suqrot ( eramizdan avvalgi 469-399 yillar) jamoat 
joylarida  ahloqqa  doir  masalalarda  suhbatlar  o’tkazar,  tinglovchilarni  savol  va 

---

106 
 
javoblar  yo’li  bilan  «haqiqat»  ni  o’zlari  fikr  yuritib  topishga  undar,  ularga  hech 
qanday qoida va xulosalar aytmas edi. Suhbatning bu metodi «Suqrot metodi» deb 
atalib, keyingi davrlar metodikasida suhbatni «fikr qo’zg’atuvchi savollar metodi» 
yo’li bilan o’tkazish kelib chiqdi. 
 Qadimgi  grek  faylasufi  Platonning  fikricha  bolalar  3  yoshdan  boshlab  6 
yoshgacha  davlat  tomonidan  tayinlangan  tarbiyachilar  rahbarligida  turli  o’yinlar 
vositasida  ijtimoiy  tarbiya  olishlari  zarur  deb  hisoblanardi.  7  yoshdan  12 
yoshgacha davlat maktablarida o’qitilib, o’qituvchilar tomonidan asosan bolalarga 
o’qish, yozish, hisob, musiqa va ashula o’rgatilishi lozim edi. 
   
Mark Fabiy Kvintilian eng mashhur Rim notig’i va pedagogi bo’lib, ritorlar 
maktabning asoschilaridan biri edi. O’z maktabning tajribalari va antik dunyodagi 
pedagogik  fikrlar  sohasidagi  yutuqlar  asosida  Kvintilian  birinchi  maxsus 
pedagogik asar «Notiqni tarbiyalash haqida»ni yaratdi. Uning fikricha, ota- onalar, 
tarbiyachi  va  enagalardan  bolaning  juda  ham  ta`sirchanligini,  unda  yaxshi  va 
yomon odatlar oson o’rnashib qolishini doimo yodda tutishlarini talab etdi. Bularni 
pedagoglarni tanlashda ham e`tiborga olish kerak, dedi. 
   
Kvintilian o’qituvchi o’zi tarbiyalayotgan har bir bolaga ehtiyotlik bilan va 
e`tibor  berib  muomala  qilish,  o’qituvchining  o’zi  o’qimishli  bo’lishi,  bolalarni 
sevishi, 
o’zini 
yaxshi 
tuta 
bilishi, 
bolalarni 
bo’lar- 
bo’lmasga 
mukofotlayvermasligi  yoki  jazolay  bermasligi,  o’z  shogirdlari  uchun  o’rnak 
bo’lishi va ularni sinchkovlab o’rganilishi lozim, deb hisoblaydi. 
   
 Buyuk  chex  pedagogi  Yan  Amos  Komenskiy  (1592-1676)  o’z  davridagi 
iste`dodsiz,  ma`lumotsiz  o’qituvchilarni  qattiq  tanqid  qildi.  O’qituvchilikni  «er 
yuzidagi  har  qanday  kasbdan  ko’ra  yuqoriroq  turadigan  juda  faxrli  kasb»  deb 
hisobladi.  Bu  o’qituvchiga  nisbatan  yangi  progressiv  qarash  edi,  chunki  o’sha 
davrda  o’qituvchilik  kasbiga  hurmat  bilan  qaralmas  edi.  Komenskiy  aholining 
o’qituvchiga  hurmat  bilan  qarashini  talab  yetishi  bilan  o’qituvchining  o’zi 

---

107 
 
jamiyatda  muhim  vazifani  bajarilayotganligini  tushunib  olshdi  va  o’z  qadr- 
qimmatini yaxshi bilib olishi lozimligini uqtiradi. 
  Komenskiyning fikricha: