Mahsus fanlarni o‘qitish metodikasi faninidan

Takt (dahldorlik)
 – axloqiy hulq-atvor, xatti-harakat bo‘lib, o‘zida barcha 
ob’ektiv  harakatlarning  oqibati  va  ularning  shaxs  tomonidan  sub’ektiv  qabul 
qilishni  avvaldan  ko‘ra  olish,  belgilangan  maqsadga  osonroq  erishish  yo‘llarini 
izlashning  namoyon  bo‘lishini  ifodalaydi.  Pedagogik  takt  o‘z  mohiyatiga  ko‘ra 
ijodiy izlanishni talab etadigan amaliy harakatdir.  
Pedagogga  xos  bo‘lgan  pedagog  taktning  asosiy  tarkibiy  elementlari  sifatida 
quyidagilarni e’tirof etish mumkin: 
1) shaxsga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo‘lish; 
2) yuksak talabchanlik; 
3) suhbatdoshni qiziqish bilan tinglay olish  
va unga nisbatan qayg‘urish malakasi; 
4) ruhiy barqarorlik, dadillik va  og‘ir vazminlik; 
5) munosabatlar jarayonida ishonch bilan so‘zlay olish; 
6) qat’iyatlilik (qaysarlik emas); 

---

85 
 
     7) talabalarga nisbatan e’tiborli va xushyor bo‘lish 
Talabalarga  pedagogik  mahorat  asoslariga  doir  bilimlarni  berishda  ularda  pedagogik 
taktning  quyidagi  elementlarini  tarbiyalashga  jiddiy  e’tibor  qaratish  maqsadga 
muvofiqdir:  
 
- talaba shaxsini hurmat qilish va unga nisbatan talabchanlik; 
 
-  turli    faoliyat  bo‘yicha  talabalarda  mustaqillikni    rivojlantirish  va  ularning 
ishlariga oqilona pedagogik rahbarlik qilish; 
 
- talabaning ruhiy holatiga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish,  unga 
nisbatan yuksak idrok bilan izchil talablar qo‘yish; 
 
- talabalarga ishonish va ularning faoliyatini nazorat qilib borish; 
-  ular  bilan  muloqotni  tashkil  etishda    o‘zini  oqlagan  ishchan  va  hissiy 
xarakterga ega munosabatlarni qo‘shib olib borish
 
Pedagogning  pedagogik  taktga  egaligi  uning  yurish-turishi,  vazminligi, 
o‘zini tuta bilishida namoyon bo‘ladi. Ushbu sifat talabaga ishonch bilan qarashni 
nazarda tutadi. Talabaga ishonchsizlik bilan qarash pedagogning pedagogik taktga 
ega emasligini ifodalaydi. Har qanday pedagogik nizo yoki ziddiyatlarning asosida 
pedagogning pedagogik taktga ega emasligi yotadi. Har qanday qo‘pollik, kesatiq 
va  koyishlar,  talabalarni  doimiy  ravishda  tanqid  qilish,  ularga  ishonchsizlik 
bildirish  pedagogik  nizolarni  keltirib  chiqaradi.  Pedagogik  takt,  shuningdek, 
pedagogning  talaba  javobini  diqqat  bilan tinglashida, javobning mazmuniga alohida 
e’tibor  qaratishida,  bordi-yu,  talaba  xatoga  yo‘l  qo‘yadigan  bo‘lsa,  uni  bosiqlik, 
vazminlik  bilan  to‘g‘rilashda,  talaba  faoliyatini  haqqoniy,  oqilona  baholashda, 
qo‘yilgan  bahoning  mohiyatini  izohlashda  namoyon  bo‘ladi.  Bu  jarayonda  javob 
berayotgan  talabaga  jilmayish,  turli  imo-ishoralar  bilan,  boshni  qimirlatish,  yuz 
ifodalari,  qo‘l  harakatlari  bilan  uning  javoblarini  ma’qullab  turish  pedagogik 
faoliyat samaradorligini oshirishga yordam beradi. 
Mahoratli  pedagog  talabalar  faoliyatini  baholashda  ehtiyotkor  bo‘lishi  lozim. 
Zero, noto‘g‘ri qo‘yilgan baho talaba shaxsiga salbiy ta’sir ko‘rsatib qolmay, balki 
uning  o‘qishga  bo‘lgan  qiziqishini  so‘ndiradi.  Talabalar  faoliyatini  baholashda 

---

86 
 
V.A.Suxomlinskiyning  pedagogik  tajribasiga  tayanib  ish  ko‘rish  maqsadga 
muvofiqdir: 
1.  O‘quvchiga  amaliy  yondashish  (“O‘quvchi  bo‘lgandan  keyin  o‘qib  kelish 
kerak-da”  tarzida  emas),  balki  unga  shaxs  sifatida  munosabatda  bo‘lish 
(“O‘quvchim, eng avvalo, shaxs, bola, so‘ngra esa o‘quvchi. Men unga qo‘yadigan 
baho  uning  bilimi  o‘lchovi  emas,  balki  mening  unga  nisbatan  insoniy 
munosabatimdir” tarzida yondashish). 
2.  Har  bir  baho  o‘quvchini  kelajakka  ishonch  ruhida  tarbiyalashi  zarur;  u 
o‘quvchining  mehnatini  rag‘batlantirishi,  biroq,  uning  dangasaligi  va 
qobiliyatsizligi uchun jazo vositasi bo‘lmasligi zarur. 
Pedagogik  mahorat  negizida  pedagogning  kasbiy,  ya’ni,  pedagogik  tajribaga 
ega bo‘lishi ham muhim ahamiyat kasb etadi.