«Mahsus fanlar» kafedrasi «avtomobillar tuzilishi, txk va ta`mirlash» fanidan tayyorlangan Dars №1 Mavzu: Kirish, Avtomobillarning umumiy tuzilishi

Dars № 40 Mavzu:Avtomobillarga kundalik servis xizmat ko`rsatish.

Vaqti 2 soat.	Talabalar soni ____nafar.
O‘quv mashg‘ulotining shakli	Nazariy mashg‘ulot
O‘quv mashg‘ulot rejasi: Nazariy.	1.
	O‘quvchilarni Traktor va avtomobillarning boshqa ishchi va yordamchi jihozlarinio’rnatish mexanizmi. bilan tanishtirish
Pedagogik vazifalari:Ped texnologiyalar haqida tushunchalar berish. Pedagogik texnologiya bo‘yicha bilimlarni chuqurlashtirish. Pedagogik texnologiya bo‘yicha tushuntirish va taxlil qilish. -tushunchalar bilan shakllantirish; -tavsifni berish -tushuntirib berish; -mazmunini ochib berish;	O‘quv faoliyati natijalari: Oquvchilar Traktor va avtomobillarning transmissiyasi turlari vazifasi haqida. -tushunchalarni ta’riflaydilar; -tasniflab beradilar; -tushuntirib beradilar; -mazmunini ochib beradi;
Ta’lim usullari	Ma’ruza aqliy xujum
Ta’lim shakllari	Ommaviy ishlash
Ta’lim vositalari	Ma’ruzalar matni, kitob, slaydlar.
Ta’lim berish sharoiti	Maxsus texnika vositalari bilan jixozlangan xona
Manitoring va baxolash	Og‘zaki nazorat,savol javob va o‘quv topshirig‘i.

O‘quv mashg‘ulotining texnologik xaritasi.

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar.
1- bosqich. O‘quv mashg‘ulotiga kirish 10 daq.	Oquvchilar bilan salomlashish Oquvchilarning davomatini nazorat qilish O’tilgan mavzuga qaytish YAngi mavzuni doskaga yozib berish. .	Tinglaydilar. YOzib oladilar. Belgilab oladilar.
2-bosqich. Asosiy qism 60 daq.	O‘quvchilarni Traktor va avtomobillarning boshqa ishchi va yordamchi jihozlarini o’rnatish mexanizmi bilan quyidagi reja asosida o’rgatiladi. . 1.O’rnatish nexanizmi 2.Yordamchi va ishchi jihozlari.	Tinglaydilar. YOzib oladilar. Belgilab oladilar
3- bosqich. Mashg‘ulotning yakunlash qismi 10 daq.	1) O‘quvchilarning savollariga javoblar beriladi. 2) O‘quvchilar baxolanadilar. 3) O‘quvchilarga mustaqil ishlar beriladi. 4) Uyga vazifa beriladi.	Tinglaydilar. O‘quvchilar baxolanadi. Topshiriqlarni belgilab oladilar.

Mavzu: Avtomobillarga kundalik texnik xizmat ko’rsatish
Avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatishda ishlatiladigan
tozalash-yuvish jihozlari
Engil avtomobil va avtobuslarning kuzovi, yuk avtomobilining kabinasi va platformasini kir, hamda changdan tozalashda elektr changso’rgichlardan foydalaniladi. Ular qo’zg’almas chang so’ruvchi qurilma, qo’lda eltib yuruvchi va qo’zg’almas kabi turlarga bo’linadi.

2.17-rasm. Tashqi tozalash ishlariga mo’ljallangan KSM 750 B XL turidagi supirish mashinasi(5 o.k. ga ega bo’lgan Honda dvigatelli, ishlab chiqarish qobiliyati 4000 m2G’soat, o’tish kengligi 100 mm, konteyneri 40 litr, ishchi tezligi 4 kmG’soat, tashqi o’lchamlari 1240x690x1150 mm, massasi 80kg.

Elektr chang so’rgich quyidagilardan tuzilgan: elektr shabadalatgich va chang so’rgich uchida konussimon kallak va cho’tkali egiluvchan shlangalardan iborat. Chang so’rgichning havo so’rish bosimi 11-12 Pa oraliqda bo’ladi. Bunday changso’rgichlardan birining shakli 2.17-rasmda keltirilgan. Yirik ATK larda avtobus saroylarida qo’zg’almas chang so’rgichlardan foydalanish katta samara beradi.
Avtomobillarni yuvish jihozlari. Avtomobillarni yuvish qurilma-lari umumiy va maxsus turlarga bo’linadi. Umumiy turdagi yuvish jihozlari yuvishga qulay bo’lib, ular yordamida avtomobilning ostini ham yuvish mumkin. Bu ishlar maxsus maydonda va turli ko’rish ariqlarida, estakada va ko’targichlar yordamida bajariladi. Ko’rish ariqchalari devorlari, maydonchalari yuzasi nam o’tkazmaydigan lappakchalar bilan qoplanib, poli suvlar oson oqib ketishi uchun 2-3% qiyalikda bo’ladi.
Avtomobillar turiga hamda yuvish usuliga qarab, maxsus yuvgichlar qo’lda yuvish uchun moslashgan, mexanizastiyalashgan, avtomatlashgan va aralash turda bo’lishi mumkin.
Oddiy qo’l yuvish: shlanga va sepkich yordamida past bosimli (0.2-0.4MPA), yuqori bosimli (1-2.5MPA) bo’lishi mumkin.
Mexanizastiyalashgan zarrachali yuvish jihozlarining ishchi organi forsunkalar (2.18-rasm) hisoblanib, ular suv yoki yuvish aralashmasini etkazib beruvchi qo’zg’aluvchi yoki qo’zg’almas trubali o’tkazgichlarga o’rnatilgan bo’ladi.
Zarrachali yuvish qurilmasi asosan yuk avtomobillari, o’zito’kgichlar, tirkama va yarimtirkama bilan ishlovchi avtomobillarni yuvish uchun mo’ljallangan.
Cho’tkali yuvish jihozining asosiy organi silindriksimon aylanuvchi cho’tkalar bo’lib, ularga naylar yordamida suv yoki yuvuvchi aralashma etkazib beriladi. Ular engil avtomobillar, avtobuslar va furgonli avtopoezdlarni yuvishda ishlatiladi.


2.18-rasm. Yuvish jihozi uchun mo’ljallangan forsunka turlari:
a-sozlanuvchi; b-sozlanmaydigan yon tomondan sachratuvchi;
1-korpus; 2-o’tuvchi kanal; 3-teshikning konus halqasi; 4-gayka; 5-bu-raluvchi konus; 6-tiqin; 7-chegaralovchi gayka

Shlangali yuvish jihozlari kichik ATK larda ishlatilib, ular aravachaga o’rnatilgan agregatdan iborat bo’ladi. Agregat 6,5 MPa gacha bosim hosil qiluvchi plunjerli yoki markazdan qochma nasoslardan, shlanga uchiga o’rnatilgan yuvuvchi kallakdan va yuvuvchi aralashma uchun sig’imdan iborat bo’ladi. Yuvuvchi kallakka teshigining diametri har xil bo’lgan forsunkalar o’rnatiladi.

Horijiy yurtlarda yuqorida ko’rsatilgan shlangali yuvish jihozlarining takomillashgan turlari qo’llaniladi. Ularda yuvish aralashmasining haroratini ko’tarish uchun maxsus isitgichlar qo’llaniladi. Jihoz yuvilayotgan yuzaga 80S da isitilgan suv zarrachasini 5-7 MPa bosmda va 140S da isitilgan parli zarrachani 1,4-1,6 MPa bosmda etkazib beradi. Havoni issiq paytlarida isitgich o’chirilib suv yoki yuvish aralashmasi sovuq holda ham etkazib berilishi mumkin.
Isitgichli jihoz hammabop bo’lib, ular avtomobillarning sirtini, tagini va ularning dvigatellarini, agregatlarni bo’laklarga ajratilganda ularning detallarini, xonalarning devorlari va pollarini yuvishda ishlatilishi mumkin. Bir necha turda ishlab chiqariladigan bu jihozlar suvni 750-3000 ls hajmda etkazib berishi mumkin.

2.19-rasm. M129 modelli yuk avtomobillarini zarrachali yuvish jihozi

M129 modelli avtomat (2.19-rasm) ravishda boshqariluvchi qo’zg’almas zarrachali yuvish jihozi yuvish postining ikki tomoniga o’rnatilgan ikkita oldingi-2 va ikkita orqa-3 yuvish mexanizmlaridan, hamda suv yig’uvchi yuza ariq-chadan iborat bo’ladi. Postga kirish oldidan ivitish ramkasi-4, postdan chiqishda chayish ramkasi-1 o’rnatilgan.

Ishlarni avtomatlashtirish uchun ikkita bosganda ishlovchi moslamalar mavjud. Jihoz avtomobillarni harakatlantiruvchi konveyer bilan birgalikda ishlaganda uning ishlab chiqarish qobiliyati 40 avt.soat ni tashkil qiladi.

2.20-rasm. Harakatlanuvchi portalli avtomobillarni yuvish jihozi: 1-chiqindi yig’gich; 2, 4-tag kollektori uzatmasi richaglari; 3-tag kollektori uzatmasi tortqilari; 5-yuvilgan chiqindilar; 6-pastki kollektor elektr uzatmasi; 7-forsunkali yon kollektor; 8-sachratish forsunkalari; 9-himoya ekrani; 10-bosimli suv o’tkazgich; 11-buraluvchi kronshteyn; 12-quvurlar; 13-portal yo’naltiruvchisi; 14-portal ramasi

M129 modelli jihoz avtomobilning tagidan yuvishni ta’minlamaydi, shuning uchun takomillashtirilib M136 modeldagi jihoz ishlab chiqarilgan. Bu jihoz qo’shimcha ravishda pol satxida o’rnatiladigan tebranuvchi forsunkalar bilan qurollangan, uning ishlab chiqarish qobiliyati avtomobilning turiga qarab 25-60 avt.soat ni, suv sarfi 200-500 lavt. ni, suv bosimi 2MPa ni tashkil qiladi. Tirkama bilan ishlovchi avtomobillar va o’zito’kgichlar uchun harakatlanuvchi portalli zarrachali yuvish jihozlari ishlatiladi, ular birdaniga sirtqi va tag tomonidan yuvish ishlarini bajaradilar (2.20-rasm).
Zarrachali yuvish jihozlarining afzallik tomonlari tuzilishining oddiyligi, kam metall sig’imliligi va hammabopliligidadir. Kamchiligi ko’p suv sarf qilishi va engil avtomobillarni, hamda avtobuslarni sifatli yuvmasligidadir.
Cho’tkali yuvish jihozlari ishchi organini tuzilishi bo’yicha harakatlanuvchi (yuvilayotgan avtomobilning sirti bo’yicha bo’ylama harakatlanadi, bunda avtomobil qo’zg’almay joyida turadi) va qo’zg’almas (bunda avtomobilning o’zi yoki konveyer yordamida harakatlanadi) bo’lishi mumkin. Harakatlanuvchi jihozlar (2.21-rasm) P-shaklidagi arkadan iborat bo’lib, u yuvish postiga tashalgan relsli yo’lda elektr yuritma yordamida harakatlanadi. Portalga elektr uzatmali 2 ta vertikal va 1 ta gorizontal chyotkalar, hamda purkagich (yuzani quritish uchun) o’rnatilgan.


2.21-rasm. Engil avtomobillar uchun harakatlanuvchi cho’tkali yuvish jihozi: 1-buyruq tekshiruvchi; 2-portol roliklarini harakatga keltiruvchi dvigatel; 3,4,7-suv, aralashma va shampun sepuvchi forsunkali gorizantal yo’naltiruvchi; 6-shampunli bak; 8-firma emblemesi; 9- sintetik yuvish aralashmasi baki; 10-aylanuvchi havopurkagich; 11-yuvish aralashmasini tarqatuvchi forsunka; 12-buraluvchi kronshteyn; 13-vertikal cho’tkani harakatlantiruvchi dvigatel; 14-elektro’tkazgich; 15- gorizontal shetkani harakatlantiruvchi dvigatel; 16-avtomobilni quritish shamollatgichi; 17,21-yaltiratgich baklari; 18-forsunka-larning og’ish buchagini sozlovchi moslama; 19-echiladigan cho’tkaushlagishlar; 20-chap tomon cho’tkasi; 22-gorizontal cho’tka posongisi; 23-g’ildirak disklarini yuvish moslamasi; 24-relsli yo’l.

Avtomobilni yuvish portalining 1 yoki 2 martadagi(ikki tomonga) harakatida bajariladi. Engil avtomobillarni bu jihozlar yordamida yuvish uchun 5-6 min sarflanadi, shuning uchun bu jihozlardan uncha katta bo’lmagan TXKSlari va ATKlarda keng ko’lamda foydalaniladi.

Katta ATK larda engil avtomobillarni avtomatik ravishda yuvish uchun mehnat unumdorligi 60 avt.s bo’lgan chyotkali M130 rusmdagi jihozlardan foydalaniladi. Bundan tashqari, M130 yuvish jihozi, M131 g’ildirak disklarini yuvish jihozi va M132 quritish moslamasi bilan qurollangan, mehnat unumdorligi 60-90 avt.s ni tashkil etgan M133 rusmdagi avtomobillarni yuvish oqimli qatoridan foydalaniladi.
Bundan tashqari avtobuslarni sirtini yuvish uchun cho’tkali yuvish jihozlari (M123 va M128) va KamAZ, MAZ, Shkoda avtopoezdlarini va avtomobillarni yuvish uchun zarrachali-cho’tkali yuvish jihozlari (M127) ishlab chiqariladi. Ulardan birinchisi 5 ta harakatlanuvchi chyotkalardan tashkil topgan bo’lib, ishlab chiqarish qobiliyati 60 avt.s, ikkinchisi 7 ta chyotkali bo’lib, ishlab chiqarish qobiliyati 80-120 avt.s ga teng. Moy qoldiqlari va smolalar bilan kirlangan detal va birikmalarni yuvish uchun M316 va M317 yuvish mashinalaridan foydalaniladi. Ular qo’zg’almas bo’lib, ifloslangan detal va birikmalarni yuvadigan kameralari mavjud. Detallarni yuvish forsunkalari bilan qurollangan aylanuvchi kollektorlar yordamida ishqorli eritmalarni purkash yo’li balan amalga oshiriladi. Yuvish vaqti 10-15 min., qattiq kirlangan bo’lsa 20-30 min. Moslamaning tag qismida yuvish aralashmasi uchun bak, so’rish moslamasi va aralashmani tozalash filtri joylashgan. Moslamaning ichki qismi shamollatib turiladi.