Mahsulot tannarxiga qo’shiladigan material xarajatlari tahlili

Ishlab chiqarish xarajatlarining tarkibida asosiy ulushni bevosita material xarajatlar tashkil etadi. Ularning salmog’i ayrim sanoat korxonalarida salkam 60-80 % n tashkil etadi. Shu jihatdan material xarajatlarining o’zgarishi va o’zgarish sabablarini o’rganishdagi muhim vazifa, ularni (mahsulot hajmining kamayishiga yo’l qo’ymagan holda) iqtisod qilish va ulardan samarali foydalanishdir. Yengil sanoatda mahsulot tannarxida materiallar xarajati yuqori salmoqqa (60-80%) ega. Shu bois tannarxni pasaytirish rezervlarini aniqlash maqsadida material xarajatini rejaga nisbatan o’zgarish sabablari aniqlanmoYoi lozim. Tahlil uchun kerakli ma’lumotlar mahsulot kalkulyatsiyasi nomli hisobot shaklidan olinadi. Bu hisobot shaklida mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun sarflangan materiallar turlari, ularni miqdori, material bahosi keltirilgan. Mahsulot birligi uchun sarflangan materiallar xarajatini aniqlash uchun mahsulot birligiga sarflangan materiallar miqdorini material bahosiga ko’paytirish lozim.

Tahlil etishda haqiqiy materiallar xarajati reja bilan taqqoslanib ular o’rtasidagi farqiga quyidagi omillar ta’siri hisoblanadi.

Tahlil etishda haqiqiy materiallar xarajati reja bilan taqqoslanib ular o’rtasidagi farqiga quyidagi omillar ta’siri hisoblanadi.

• Materiallar miqdorini o’zgarishi (sarf me’yori).
• Materiallar bahosini o’zgarishi (bahoni o’zgarishi).

Bu omillarni materiallar xarajatiga bo’lgan ta’sirini zanjirli bog’lanish usuli orqali aniqlash mumkin. Buning uchun materiallar xarajati 3 xil ko’rinishga ega bo’lishi lozim.

• Rejadagi materiallar xarajati (rejadagi sarf me’yori rejadagi bahoda).
• Xaqiqiy materiallar xarajati ( xaqiqiy sarf me’yori xaqiqiy bahoda).
• Shartli material xarajat (haqiqiy sarf me’yori rejadagi material bahosi bo’yicha).

Xar 3 ko’rsatkichni bir biri bilan taqqoslash orqali materiallar xarajatiga sarf me’yorini hamda material bahosining o’zgarishini ta’siri hisoblab topiladi. Materiallarning o’rindosh qiymatlari bilan almashtirilishi va hakozo omillar ta’siri ham, albatta, ushbu ikki omil ta’sirida hisob-kitob qilinadi. Omillar ta’sirini aniqlashda xo’jalik faoliyati tahlili ning bog’lanish va aloqadorlik uchun mos bo’lgan usullari qo’llaniladi.