Mahsulot – buyum, mashina va ularning asosiy elementlari Reja: Umumiy tushunchalar. Mashinalar va ularning tasnifi

Ma'ruza №2. Mahsulot – buyum, mashina va ularning asosiy elementlari
Reja:
1. Umumiy tushunchalar.
2. Mashinalar va ularning tasnifi.
3. Buyumlarni yig’ilma birliklarga ajratish.
4. Umumiy va qismlari bо’yicha yig’uv texnologik sxemalarni
tuzish (prof.V.M.Кovan) uslubi.
Adabiyotlar: [ 1 ] –140-144 betlar; [ 4 ] –511-514 betlar.


Tayanch sо’zlar: asosiy, yordamchi va qо’yimcha mahsulotlar, buyum, baza detal, qism, detal, yig’ma birlik, mashina, yig’uv sxemalari.


1. Umumiy tushunchalar

Buyum deb, - ishlab chiqarish korxonasining buyurtma bо’yicha buyurtmachiga tayyorlab beruvchi oxirgi tugallangan mahsulotiga aytiladi.

Buyum mashina, agregat, qism va hatto detal shaklida ham bо’lishi mumkin. Masalan: Traktor zavodi uchun buyum - traktor; Agregat zavodi uchun buyum - turli kо’rinishdagi reduktorlar, traktorlarning oldingi yoki ketingi kо’priklari; Кompressor zavodi uchun buyum - turli kо’rinishdagi kompressorlar; Tirsakli val tayyorlovchi zavod uchun buyum - tirsakli val va h.k.
Buyumlar (mahsulotlar) uch-turga bо’linadi: asosiy, yordamchi va qо’yimcha.
Asosiy buyum deb, - ishlab chiqarish korxonasiga buyurtmachi tomonidan buyurtma berilib, korxonanada tayyorlanuvchi oxirgi tugallangan mahsulotga aytiladi. Bu mahsulot omborhonalarga joylashtiriladi yoki buyurtmachiga berib yuboriladi.
Yordamchi buyum deb, ishlab chiqarish korxonasining o’z еhtiyoji uchun, asosiy buyumni tayyorlash texnologik jarayonida qo’llash uchun tayyorlovchi mahsulotiga aytiladi.
Masalan: Кorxonaning asbobsozlik sexlarida o’z еhtiyoji uchun tayyorlovchi turli maxsus moslamalar, qurilmalar, keskich va o’lchagich asboblar va h.k.
Qo’shimcha buyum deb,- ishlab chiqarish korxonasiga biriktirib qo’yilgan xalq xo’jaligida keng iste’mol qilinuvchi mahsulotlarga aytiladi. Masalan: Agregat zavodi uchun qo’shimcha buyumlar bolalar velosipedi va samokati; Tekstil mashinasozlik zavodi uchun go’sht maydalagich, qozon, lagman ugrasini chiqaruvchi buyumlar va boshqalar.
Qism (uzel) deb,- ishchi joyda alohida yig’ilib asosiy yig’ilmaga bir butun holda birlashtiriluvchi buyumning bir qismiga aytiladi. Masalan: Traktor dvigateli, tezliklar qutisi, oldingi yoki ketingi kо’priklari, startyori, g’ildiraklari va h.k.
Detal - bu yig’uv ishlari qо’llanilmasidan tarkibi va nomi bir xil materialdan tayyorlangan buyumning bо’lagiga tushuniladi. Masalan: Bir bо’lak metalldan tayyorlangan valik, quyib tayyorlangan quti va h.k.