Mahalliy darsit porfiri tog' jinsi asosida to’ldiruvchi ishlab chiqarish texnologiyasi Reja

Rangli metallar va qotishmalar.

Rangli metallar er yuzida kam uchraydi va metall ishlab chiqarishni 5% tashkil etadi. Rangli metallar ruda tarkibida oz bo’ladi va murakkab texnologiyada olinadi.

Qurilishda rangli metall va qotishmalardan engil va kimyoviy muxitlarga chidamli konstruksion elementlar, eshik va rom zulfinlari, oshiq-moshiqlari, bandlari, bezak buyumlari va sh.k. tayyorlanadi.

Texnik rangli metallarga mis, alyuminiy, magniy, titan, nikel, rux, qalay, qo’rg’oshin kiradi. Ko’p xollarda rangli metallar qotishmalari ishlatiladi va bulardan eng ko’p tarqalgani mis aosidagi jez va bronza qotishmalaridir.

Jez. Jez mis va rux qotishmasi bo’lib, tarkibida alyuminiy, qo’rg’oshin, nikel, qalay va marganets bo’lishi mumkin. Jez kimyoviy tarkibiga nisbatan tompak L9B va L90 (88-97% mis), yarimtompak L80 va L85 (79-86% mis), jez L62, L68, L70 (60, 68, 70% mis mutanosiblikda), 

alyuminiyli jez LA77-2, marganetsli jez LMs 58-2, temir marganetsli jez LJMs 59-1-1 va nikelli jez LN 65-5 turlarga bo’linadi.

Bronza. Bronza mis va qalay, marganets, alyuminiy, nikel, kremniy, berilliy va boshqa elementlar qotishmasidir. Qalayli bronza atmosfera, tuz eritmalari va kislotalarga chidamli, alyuminiyli mustaxkam va kimyoviy chidamli, kremniyli edirilishga va yuqori xaroratga bardoshli bo’ladi.

Alyuminiy. Alyuminiy eng ko’p tarqalgan rangli metalldir. Alyuminiy po’latdan deyarli 3 marta engil, mustaxkamligi 10 MPa (konstruksion qotishmasiniki 62 MPa) bo’ladi. Ochiq havoda alyuminiy yuzasi xiralashadi, xosil bo’lgan yupqa, mustaxkam oksidi agressiv muxitlarga chidamlilikni ta’minlaydi. Alyuminiy tarkibiga oz miqdorda mis, rux, temir, titan, vanadiy, marganets, xrom, magniy, berilliy kabi legirlovchi qo’shimchalar kiritilib alyuminiy xossalarini o’zgartirish mumkin. Alyuminiy tarkibiga mis va magniy qo’shilib duralyuminiy olinadi. Duralyuminiy yuqori mustaxkam va korroziyaga chidamli bo’ladi.

Titan. Titan 450-650 MPa mustaxkamlikka, 1660⁰S erish xaroratiga ega. Titan odatda alyuminiy bilan qotishma xolda ishlatiladi. Bunday qotishmalar yuqori haroratda ham korroziya muxitiga chidamli bo’ladi. Titan tarkibiga marganets, xrom, molibden, vanadiy va sh.k. legirlovchi metallar qo’shilib maxsus xossalari yaxshilanadi. Titan qotishmalari bino va inshootlarning umrbod saqlanadigan qismlarini qoplashda ishlatiladi.